Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

10.11-rasm. Payvandlash mashinasining payvandlash konturi: 
1, 2 – yuqorigi va pastki elektrod kallaklari; 3 – egiluvchan shina; 4, 8 
–
yuqorigi va paskti qattiq shinalar; 5, 7 – ikkilamchi o‘ramning chiqish 
simlari; 6 - payvandlash transformatori. 
Uchma-uch payvandlash mashinalaridagi tok keltirish tizimi 
yuqorida ko‘rib chiqilganlardan farq qiladi. Tizim kontakt plitalari 
yoki harakatlanuvchi va qo‘zg‘almas kolodkalar (3) dan iborat 
bo‘lib, ular po‘lat plitalar (5) ga mahkamlangan. Egiluvchan 
shinalar (2) yordamida kolodkalarga payvandlash transformatori 
(1) dan tok keltiriladi. Kolodkalarga elektrodlar – ya’ni jag‘lar 
o‘rnatiladi. 
10.12-rasm. Uchma-uch payvandlash mashinasining payvandlash 
konturi
. 
Egiluvchan shinalar nuqtali, relyefli va chokli payvandlash 
mashinalarining harakatlanuvchi payvandlash kallaklari hamda 

---

99
pastki 
konsolni, 
shuningdek 
uchma-uch 
payvandlashda 
harakatlanuvchi 
plitani 
siljitish 
mumkin 
bo‘lishi 
uchun 
qo‘llaniladi. Bunday shinalar to‘rtburchak shaklida erkin bukilgan 
mis folgasidan yig‘ma yoki eshma qilib tayyorlanadi va boltlar 
bikr tok o‘tkazuvchi qismlarga maxkamlanadi. 
Bikr (qattiq) shinalar mis prokatdan plitalar, tilimlar, 
burchakliklar ko‘rinishida, ichkaridan suv bilan sovitiladigan qilib 
tayyorlanadi. Ularga kuch yuklari tushmaydi, ulardan payvandlash 
transformatorining klemmalari bilan egiluvchan shinalar (nuqtali, 
relyefli, chokli mashinalarda) yoki qo‘zg‘almas plita (uchma-uch 
payvandlash mashinalarida) o‘rtasidagi oraliq qismi sifatida 
foydalaniladi. 
Kontaktlar – payvandlash konturining tok keltiruvchi qismlari 
mahkamlanadigan joylardir. Kontaktlar doimiy – qo‘zg‘almas 
(asosan boltli birikmalar), o‘zgaruvchan – qo‘zg‘almas (ko‘pincha 
elektrod tutkich bilan, elektrod tutkichning konsol bilan va h. bilan 
almashtiriladigan birikmalari) hamda harakatlanuvchi (chokli 
payvandlash mashinalari rolikli kallaklarining podshipnigidagi 
aylanuvchi kontaktlar) kontaktlarga ajratiladi. Kontaktlarning 
elektr qarshiligi qiymati anchagina o‘zgarib turadi (ayniqsa 
harakatlanuvchi o‘zgaruvchi kontaktlarda).