Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

12.3-rasm. 
Nuqtali payvandlashda 
quvvat 
sarfining 
taxminiy 
taqsimlanishi:  
a – bir fazali o‘zgaruvchan tok mashinalarida; b – past chastotali tok 
mashinalarida. 
Foydali quvvat P
EE
mashina tarmoqdan oladigan aktiv quvvat 
R
1
dan kichikdir, bunga ikkilamchi kontur, transformatordagi va 
ventili kontaktorlardagi (to‘g‘rilagichlardagi) yo‘qolishlar sabab 
bo‘ladi: 
4. Mashinaning payvandlash operatsiyasini amalga oshirish 
uchun zarur bo‘lgan qisqa muddatli to‘liq quvvati: 
2
.
.
2
pay
t
q
I
Z
S 
. 
Mashina elektrodlari qisqa tutashgandagi chekli (eng katta) 
quvvat: 
2
max
..
.
2
.
.
2
max
.
.
t
q
t
q
t
q
I
Z
S

. 
5) Quvvat koeffitsienti (cosφ) ushbu nisbatlardan aniqlanadi: 

---

127 
2
.
.
2
1
cos
Z
R
R
S
P
t
q
EE




, 
elektrodlarning qisqa tutashuvida esa: 
2
.
.
2
.
.
cos
Z
R
t
q
t
q


. 
Mashinaning qarshiligi R
2q.t.
ortishi bilan cosφ kattalashadi, 
FIK η esa kichiklashadi. 
6. Mashinaning quvvatidan foydali foydalanish darajasi ushbu 
koeffitsient bilan tavsiflanadi: 
2
cos
Z
R
S
P
EE
EE






, 
po‘lat 
detallarni 
payvandlashda 
ν=0,1–0,4; 
aluminiy 
qotishmalaridan yasalgan detallarni payvandlashda ν=0,025–0,08 
bo‘ladi. 
Kontaktli 
payvandlash 
mashinalarining 
energetik 
ko‘rsatkichlarini (cosφ, η, ν) yaxshilash maqsadida ikkilamchi 
konturni ta’minlovchi kuchlanish chastotasini kamaytirish va 
mashinaning ikkilamchi konturi o‘lchamlarini kichiklashtirish 
(masalan, payvandlash apparatini payvandlash joyiga yaqinroq 
keltirish orqali) yo‘li bilan mashinaning qisqa tutashuvi qarshiligi 
Z
2q.t.
ni kamaytirishga harakat qilinadi. 
Detallarning elektr qarshiligi R
EE
ga bog‘liq holda 
mashinaning payvandlash toki I
pay
o‘zgarish haqidagi aniq 
tasavvurni yuklama tavsifi (YUT) beradi, ya’ni I
pay
=f(R
EE
). 
Yuklama tavsifi quyidagilar uchun transformatorning har bir 
bosqichiga hisoblab chiqariladi: 
a) bir fazali o‘zgaruvchan tok mashinasi uchun – 
2
.
.
2
2
.
.
2
20
)
(
t
q
t
q
EE
pay
x
R
R
U
I



; 
b) tok ikkilamchi konturda to‘g‘rilanadigan mashina uchun –

---

128 
.
.
2
20
t
q
EE
pay
R
R
U
I


. 
R
EE
ning qiymati noldan (qisqa tutashuv toki I
2q.t.
) 200–
300 mkΩ gacha va bundan katta diapazonda tanlanadi. 
7. Transformatorning turli bosqichlari uchun tashqi tavsiflar – 
elektrodlardagi kuchlanishning payvandlash tokiga bog‘liqligi, 
ya’ni U
2
= f(I
pay
): 
a) bir fazali o‘zgaruvchan tok mashinasi uchun –
pay
t
q
pay
k
I
R
I
x
U
U
.
.
2
2
2
2
20
2



. 
b) tok ikkilamchi konturda to‘g‘rilanuvchi mashina uchun –
pay
t
q
I
R
U
U
.
.
2
20
2


. 
Salt yurishda (R
EE
=∞) I
pay
=0, U
2
=U
20
, qisqa tutashuvda esa 
(R
EE
=0) I
pay
=U
20
/Z
2q.t.
, U
2
=U
20
dan kichik qiymatlarida topiladi.