Abuzalova M

7.Kelt guruhi (3 millionga yaqin). 
A.Gael guruhi: 
1). Irland (eyre), Irlandiyada; 
2). Shotland, 140 ming, Shimoliy Shatlandiyada, Gebrid va Orkney 
orollarida; 
3). Man orollari tili (Irland dengizi) - o‘layotgan va faqat qari 
baliqchilarda saqlanib qolayotgan til. 
B. Britt guruhi: 
4). Breton, 1 million, Fransiyadagi Bretan yarim oroli;
5). Uelz (yoki valliy), 900 ming, Ueylz (Wallis) - G‘arbiy Angliyada. 
O‘lik tillar: 
6). Kornual-XVIIasrda o‘lgan (Kornual - Janubi-g‘arbiy Angliyadagi 
yarim orol). 
V. Gallcha guruhi: 

---

250 
7). Gall - fransuz tilining shakllanishi bilan o‘lgan (Galliya, Shimoliy 
Italiya, Bolqon va, hatto, Kichik Osiyoda tarqalgan edi). 
8.Grek guruhi. 
1). Yangi grek, 8 million, Gretsiya, O‘rta yer dengizi sharqiy qismi 
orollari. 
O‘lik tillar: 
2). Qadimgi grek, eramizgacha X asr - eramizning V asrlarida 
mavjud bo‘lgan, o‘rta grek yoki vizantiy tili. 
 9. Alban guruhi. 
Alban tili – Albaniyada. 
10.Armyan guruhi. 
Armyan, 2 million, Armaniston, Eron va Turkiyada. 
11.Xett guruhi. 
1). Xett-Kichik Osiyodagi Xett davlati (eramizgacha XIX-XII asr); 
2). Luviy;
3). Palaet. 
12. Toxar guruhi. 
1). Toxar a) (turfan, qarashor) - Xitoy Turkistonida; 
2). Toxar b) (kuchan) – o‘sha yerda, VII asrda Kuchada. 
Hind-yevropa tillari flektiv tillardir. 
So‘zlarning 
morfologik 
shakllarining fleksiya orqali yasalishi bu tillarning asosiy morfologik 
xususiyatidir. Bu tillarda har bir mustaqil so‘zning dastlabki shakli ham 
negiz va qo‘shimchalarga bo‘linadi, natijada, o‘zak-negiz mustaqil 
qo‘llanmaydi. Masalan, rus tilida вижу, видишь, видят so‘zlarining o‘zak 
negizi виж, вид bo‘lib, bular mustaqil ishlatilmaydi. Bundan tashqari, 
flektiv tillarda (agglyutinativ tillardan farqli o‘laroq) bir qo‘shimcha bir 
necha grammatik ma’no ifodalashi mumkin. Masalan, rus tilida – видел 
so‘zidagi [-ел] qo‘simchasi zamon (o‘tgan zamon), son (birlik), shaxs 
(birinchi), mayl, rod ma’nolarini ifodalaydi. 
Flektiv tillarga so‘z yasovchi va so‘z o‘zgartiruvchi funksiyani 
bajaradigan ichki fleksiya xos. Bunda o‘zak - negizda tovush almashuvi 
bilan turli grammatik ma’nolar ifodalanadi. 

---

251 
Ichki fleksiyada undosh tovushlar ham, unli tovushlar ham o‘zgarishi 
mumkin. Ingliz va nemis tillarida ko‘proq unli tovush o‘zgarsa, rus tilida 
ko‘proq undosh tovushlarning o‘zgarishi kuzatiladi. Masalan, ingliz va 
nemis tillarida kuchli fe’llarning asosiy formalarini yasaydigan ablaut 
hodisasi quyidagicha: 
nemis tilida – singen – sang – gesingen ; 
ingliz tilida – sing - sang-sung; bring – brought – brought; see – saw 
– seen.
Son kategoriyasining ko‘plik shakli nemis va ingliz tillarida ham 
agglyutinativ (affiksatsiya) usulida ham ichki fleksiya orqali yasalishi 
kuzatiladi: 
ingliz tilida - 1) sister – sisters, book – books, eye – eyes, egg – eggs; 
2) foot –feet, toose – teese, goose – geese, woman – women, child – 
children. 
Nemis tilida otlar quyidagicha qo‘shimchalar orqali yasaladi: 
[-e] Der Tisch (stol) – Die Tische (stollar); 
[-en] Der Student – Die Studenten ; 
[-n] Die Tafel – Die Tafelen (doskalar); 
[-er] Das Buch – Die Bucher (kitoblar). 
Xuddi shu ko‘rinishlararo ichki fleksiya ham kuzatiladi. Chunonchi, 
Buch-Bucher, Bruder – Bruder (aka-akalar). Nemis tilidagi Bruder – aka 
oti ko‘pgina hind – yevropa tillarida ma’lum bir fonetik o‘zgarishlar bilan 
ko‘rinadi. Masalan, 
rus 
polyak 
ingliz 
nemis 
fransuz 
fors 
брат 
brat 
brother 
bruder 
frere 
birodar 
Mather (ona), father (ota), sister (opa)
so‘zlari ham fonetika 
differensiyalarni namoyon qiladi:
rus 
ingliz 
nemis 
fransuz 
fors 
мать 
mother 
mater  
mer 
modar 
папа 
father 
pater  
per 
padar 
сестра 
sister 
schwester 
sceur 
- 

---

252 
Flektivlik fors tilida ham ko‘rinadi. Shudan (bo‘lmoq) – shaved; 
kardan – kun (buyruq maylida) – bikun; shushtan (yuvmoq) – sho‘y 
(bisho‘y). 
Fransuz tilida undosh tovushlarning almashishi sifatning rod 
formalarini ham o‘zgartiradi:
rond – круглый (muj.r.), aylana ( [d] tovushi talaffuz etilmaydi). 
ronde – круглая  (jеn.r.) ([d] aytiladi). 
grand – katta – большой ([d] aytilmaydi). 
grane – большая ([d] aytiladi). 
Hind-yevropa tillarida grammatik ma’no ifodalashning yana bir usuli
suppletivizmdir. Buni quyidagi misollarda kuzatamiz:
hoz.z. o‘tgan z. kel.z. 
ingliz t.  am-are was/were shall/will 
is-are 
To be  (bo‘lmoq) fe’lining zamonlar bo‘yicha tuslanishi mana shunday 
suppletiv yo‘l bilan hosil qilinadi. Va, nihoyat, gap sohasida hind – 
yevropa tillarining umumiy xususiyati shundaki, bunday tillarda ega va 
kesimning qat’iy ishtiroki va o‘rni muhim ekanligi kuzatiladi.