Achchiq haqiqat
«TANISHING, DO'STINGIZ OREFJON!»
Download 0.84 Mb. Pdf ko'rish
|
ACHCHIQ HAQIQAT
|
5
«TANISHING, DO'STINGIZ OREFJON!» Og‘ir urush yillari... Shu urushning kasofati ti butun-butun qishloqlar huvillab qolgan. Yosh-u c barcha urushning tashvishi bilan yashaydi, ular or bir oz quv, bir oz sho'x-shaddod, bir oz latifago'y, £ juda ham pok Orifjon ismli bola ham bor. Urusl kulfatlari uning ham yelkasiga tushgan. Bu haqda i o‘ zi yarim hazil, yarim chin qilib shunday deydi: «] sal bukikroq, buni o'zim ham tan olaman, ukalai ko'taraverib, shunaqanggi bo'lib qolganman, bo'yirr tengqurlarimga qaraganda sal pastroq, buni ham qilmayman. Men yuqoriga qarab o'saman degan ukalarim yelkam ga m inib olib, pastga q bosishavergan. Shuning uchun pakanaroq b o iib qc man. Besh bolali deyishlariga ham, rostini aytsam v jahlim chiqmaydi. Nega desangiz, chindan ham r rosa beshta ukam bor. Beshoviniyam o ‘ zim 1 qilganman, oyijonim traktorchi, urush boshlangai buyon kechasi-yu, kunduzi dalada». Orifjon tabiatan sho'x bola. Og'ir paytlarda o ‘zig latifa aytib, ovunib o'tiradi. Kuni bo'yi makka uqa sigirining tagini tozalaydi, pol artadi, o ‘tin yorad yuvadi. Ba’zan o ‘zi singari tengqurlarining o'yinl aralashib ketishni xayol qiladi. Ammo o'yinga b ketib, uydagi ishlarning qolib ketishidan qo'rqadi. Shu tariqa iste ’dodli yozuvchi, 0 ‘ zbekiston yozuvchisi Xudoyberdi Tuxtaboyevning «Besh 1 yigitcha» romanining qahramoni Orifjonning qizi ammo og‘ir hayot yo‘li boshlanadi. Uning xaraktei b a ’ zi b ir jih a tla r adibning «Sariq devni m: rom anidagi yoqim toy Hoshim jonni esga tushi Ularning sho'xligi ham, quvligi ham, xayolpara ham, adolatga intilishlari ham go‘yo bir qarashdi birlariga aynan o'xshashdek bo'lib tuyuladi. A «Besh bolali yigitcha» romanini sinchiklab uc
kitobxon bu xildagi o'xshashlikning juda ham yuzaki ekanligiga ishonch hosil qiladi. Bu farq awalo hayotiy materialning o ‘zgachaligida, qahramon-lai'ning turli sharoitlarda harakat qilishlarida, ularning bir-birlariga mutlaqo o‘xshamaydigan yorqin taqdirlarining haqqoniy yaratilganligida. «Besh bolali yig itch a » rom anidagi voqealar Orifjonning hikoyasi orqali beriladi. Uning hikoyasi bilan tanishar ekansiz, gohida beixtiyor jilmayasiz, qah- qah otib kulasiz, gohida urush yillaridagi kecha-yu kunduz tinim siz m ehnat qilgan vatanparvar odamlarning buyuk ishlariga tasanno aytasiz, gohida ko'pchilikdan ajralib qolgan «ortiqcha» kishilarning qiliqlaridan jirk a n a siz. Hech kimga sir em aski, bolalarning hayot va odamlar haqidagi tasawurlari juda ham toza va musaffo bo'ladi. Ular borliqni tabiiy holda qabul qiladi. Shu sababli Orifjonning odamlar haqidagi hikoyalari kishini o'ylashga, fîkrlashga undaydi. Mana uning dadasi. Bir o ‘zi «bitta traktorning ishini bemalol» bajaradigan bu odam armiyaga chaqiruv qog'ozi kelganida kolxozdagi ishining qolib ketayotganligidan ko'ngli o'ksiydi. Tuni bilan urushdan qaytib kelguniga qadar yetib ortadigan o ‘tin tayyorlab chiqadi. Oyisining xatti-harakatlari va qiliqlariga bir e’tibor bering. Butun umri mehnat bilan o'tgan bu ayolning oyog'ida doimo «kerza etik, erkaklarning paxtali shimi, egnida serpaxta fufayka, boshida quloqchin, yuzlari kir, qo'llari moy» bo'lib yuradi. U eriga chaqiruv qog‘ozi kelganida uni hijjalay-hijjalay o ‘ qib chiqadi-da, huzur qilib non chaynayotgan o‘g‘li Omonning kir boshiga yuzini bosib, o‘y surib ketadi. Uyqusizlikdan traktorning tagida qolib ketgan bu ayolning obrazi uzoq vaqt kitobxonning xotirasida saqlanib qoladi. Adib hayotiy bo'yoqlar va ranglardan juda ham o'rinli foydalanadi. Shu sababli romanda yaratilgan ayrim obrazlar va kartinalar yozuvchining mahorati tobora
takomillashib borayotganligini ko'rsatib turibdi. bu o'rinda urushda bir oyog'ini yo‘qotib kelgan, gei bilan q o'l berib so'rash ganligin i pesh qilib gai yuradigan T o 'r o n am akini ham, darsda afi latifalarini aytib beradigan Roziq amakini ham, ona- raisni ham, har gapining birida «mozori sharif» turmasa, ko'ngli joyiga tushmaydigan Meli baqqolni 1 mo'ylovining uchlari buralib-buralib borib qulog'i orqasiga o‘tib ketgan ternir yo‘l qorovulini ham, pal buvani ham ko‘zda tutayotirman. Har biri o'zining x odati, qiliqlari, taqdiri bilan kitobxonning ko‘z o ‘n ravshan gavdalanadi. Shuningdek, urush yillari o'qish kartinasi ham, bolalar uyidagi yetim bolalar yashash tarzlari ham ju d a tiniq «chiziladi». kitobxon kichkintoylarning urush davridagi hayoti 1 tanishar ekan, bugungi kundagi farovon hayoti qadriga shu qadar yetgisi keladi. Romandagi Parpi buva va 0 ‘ris xola obrazlari yozuvchi tom onidan alohida m ehr-muhabbat b chiziladi. Ikkala obraz talqinida ham Xudoyb To'xtaboyev ijodiga xos eng yaxshi fazilatlar aks et Qolaversa, bu obrazlar O rifjonning tasavvuri 01 beriladi. Orifjon bo'lsa Parpi buva bilan 0 ‘ris xola inson sifatidagi o ‘ ziga xos fazilatlari va nuqsonh juda ham samimiy hikoya qiladi. Aytaylik Parpi bu chin vatanparvar. U bir paytlar qo'lida qurol bilan qilgan. Oradan yillar o'tadi. Nemis-fashist bosqinch Parpi buvaning nazarida «girmonning har bitta aravaning gupchagidek keladi», «o'sha girmon dega] juda zo‘r bo'lsa, K o‘rshermatcha bo‘lar-da», deydi girm on ni yen gish uch un fron td a ja n g qilayot o ‘ g ‘illariga zambarak sovg'a qilmoqchi bo'ladi. maqsadda mayizi, o'rigi, oq jo'xorisi, sigiri, buzo: sotadi. To'plangan bir xurjun pul ham yetmaydi. H yomon ko'rgan kishisi Meli baqqoldan qarz olib bi ham zam barak sotib olm oqch i b o'la d i. O 'ris :
Yurtning boshiga og'ir kun tushganda yetimxonaga tushgan bolalarning boshini silaydi. «Besh bolali yigitcha» romaniniig asosida Orifjon ukalari va do'stlarining hayoti turadi. Orifjon bo'lsa hamisha to'g'ri yo'ldan yuravermaydi. U ba’zan adolatni qaror toptirish uchun xatolarga ham yo‘l qo'yadi. Ukasi Sultonni izlab ko'pgina qiyinchiliklarni boshidan o‘tkazadi. Kichik singlisi o'iim to'shagida yotganida unga u-bu olib kelish uchun chayqov bozorida tuflisini sotmoqchi bo'ladi. Hatto birovlaming qovunini o'g'irlab bo'lsa ham, ukasining ko'nglini olmoqchi bo'ladi. Bola baribir bola-da! U doimo adolat bo'lishini istaydi va adolat qidiradi. Lekin turmush murakkab. Turmushning murakkabligini osongina anglab olish ham qiyin. Shu jihatdan romandagi «Sarsonlik- Sargardonlik» bobi o'zining hayotiyligi, tasvirning tiniqligi bilan alohida ajralib turadi. Xudoyberdi To'xtaboyevning «Besh bolali yigitcha» romani adibning ilgarigi asarlaridan ba’zi bir jihatlari bilan farq qiladi. Bu birinchi navbatda yozuvchi ijodida hayotiy voq ealarn in g yana ham boyigan ligi va kuchayganligida k o'rin a di. Agar adibning avvalgi romanlarida sehrli qalpoqcha yordami bilan ezgulikni qaror toptirish yo'lid a harakat qiladigan b eg'u bor Hoshimjon bilan tanishgan bo'lsak, bu asari orqali og'ir urush yillarida hayotning qiyinchiliklarini kattalar bilan bab-baravar tortgan , ammo yaxshi kishilar ta’sirida tarbiya topgan, adolatparvar, ezgulikni qaror toptirish yo'lida tinib-tinchimaydigan Orifjon va uning do'stlari obrazlari bilan do'stlashib qolamiz. Mana shu tariqa adib o'z kitobxonlarini Ikkinchi jahon urushi yillari erta-yu kech tinimsiz mehnat qilib, g'alabani tezlatishga munosib hissasini qo'shgan xalqimizning buyuk bardoshi va mislsiz matonati bilan tanishtiradi.
Download 0.84 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|