Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

itde; oyog ‘i kuygan tovuqdek, bo ‘zchining mokisidek; sahroda 
qolgan tuyadek; mosh yegan xo'rozdek; yaratilgancha qolgan; 
qo ‘ndoqda tekkan; sut bilan kirgan,jon bilan chiqadi; yaxshi otga 
bir qamchi, yomon otga ming qamchi; yomonni o'ldi desa ishon, 
yomonligini qo ‘yd i desa ishonma; о ‘rgangan ко ‘ngil о ‘rtansa 
qo ‘yrnas; mening nafsim balodir, yonar о ‘tga solodir; har kimning 
niyati o ‘ziga yo'ldosh; arpa ekkan arpa oladi, bug'doy ekkan 
bug ‘doy oladi; pes - pesni qorong ‘ida topadi va h.
Muayyan nutqiy vaziyatga mos ravishda o g ‘zaki nutqda 
shunday iboralar, maqollar uchraydiki, ular kitobiy nutq doirasida 
odobdan tashqari hisoblanadi va dcyarli q o ‘llanilmaydi: ityeganini 
qusadi, itdan it, eshakdan eshak tug ‘Hadi, xaji qiz va h.
Bunday ibora va maqollar, asosan, badiiy nutqda k o ‘rinib 
qoladi, bunga personajga xos nutq yaratish maqsadi sabab b o ‘ladi. 
U lar m a’no b o ‘y og ‘i haddan ziyod q o ‘pol (salbiy) b o ‘lishiga 
subyekt (so‘zlovchi)ning obyekt - shaxs, hodisa, narsa, voqeaga 
bo‘Igan munosabati sabab b o ‘ladi.
Tabiiyki, bu munosabat salbiy.
46-§. O g‘zaki nutqda so‘zlar ko‘pincha ko‘chma m a’noda 
qoTlanadi va bu hosila m a’no 
bo‘yoqqa ega b o ‘ladi. Masalan: 
Samandarov unga yaqinroq kelib yaltoqilik bilan vishillar edi. 
Vishillamoq fe’lining genetik (tub) m a’nosi ilonga xos tovush 
chiqarish ifodasiga ega.
Yuqorida esa odamga xos tovush chiqarish nazarda tutilmoqda, 
subyektning munosabati salbiy.
“Shunga k o ‘ra disfemistik metafora sodir bo‘lgan va yuzaga 
ehiqqan hosila sememadagi pragmatik semada salbiy subyektiv 
munosabat ifoda topgan”31.

---

Ilmiy us lub
47-§. Ilmiy uslubning vazifa (funksiya)si ilmiy m a’lumot 
(informatsiya), zamonaviy ilm-fanning dalillangan bavoniui 
ta’minlashdan iboratdir.
48-§. Ilmiy uslub o 'z vazifasiga muvofiq adabiy nutq barcha 
imkoniyatlarini - so‘z 
va iboralarini, morfologik, sintaktik 
vositalarini ilmiy m a’lumot yetkazishga qaratadi. Tushunchani 
aniqlashtiradi, fikrni shakllantiradi.
49-§. Ilmiy uslub ilmiy m a’lumotni ob’ektiv, aniq, mantiqan 
izchil va qat’iy, maqsadga muvofiq yetkazadi. Ilmiy matnlarda 
ulami zarur va yetarlicha axboriy bo'lishi uchun nutq vositalaridan 
samarali foydalanish ko'zga tashlanadi.
50-§. 
Ilmiy uslubda, narsa, 
hodisa, voqea, muayyan 
tushunchani ifodalovchi atama o 'z tub (genetik) m a’nosida 
qo'llanadi. Bunga quyidagilarga ko'ra erishiladi:
• 
ilmiy asarga oid yaxshi o'rganilgan, ishlab chiqilgan 
terminlar 
yordamida 
(albatta, 
bunda 
terminlardan 
to 'g 'ri 
foydalanilgan taqdirda);
• 
ayrim unsurlar turli o'rinda ayni bir nomda, miqdorda 
takrorlanadi, shunga ko'ra ular o'rtasida muqobillik saqlanadi.
51-§. Ilm iy matn tuzilishida ilmiy tushunchani ifoda etish -
ta ’rif asosiy unsurlardan hisoblanadi.
T a’rifning bir necha shakli bor, shulardan keng tarqalgani 
quyidagilar: tireli(-) bu ko'rsatish olmoshili, deb ravishli va h. 
Masalan: Atributiv birikma — aniqlovchi va aniqlanmishdan iborat