Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

tashlamoq; so‘zlashuv - ho'ngramoq, saqillamoq. Shuni aytish 
kerakki, kitobiy nutq - b o ‘yoqqa 
egalikni, umuman, so‘z 
m a’nosida salbiy b o ‘yoqni nazarda tutmaydi.
39-§. M a’noni ta’kid etuvchi so‘zlar bilan bir qatorda betaraf - 
so ‘zlashuv lug‘ati tarkibida ekspressiv ta ’sirchan so‘zlar ham 
mavjud bo‘lib, ular ham subyektiv munosabat namoyon bo‘lish 
darajasi turlicha bo‘lgan muayyan narsa, hodisa, harakatni ifoda 
etadi, lekin subyektiv munosabat turlicha bo‘ladi.
Shu bilan birga ekspressiv bo‘yoq tortinishsiz, xonaki nutq 
doirasida jonli, qizg‘in, bir-biriga yaqin kishilar (qarindoshlar, 
do‘stiar, tanishlar) o ‘rtasidagi suhbat tarzida b o ‘ladi. Suhbat osuda 
vaziyatda o ‘tadi, shu bilan birga, tabiiy, his-hayajondan holi 
b o ‘lmaydi. Masalan, xavotirlanmoq - tashvishlanmoq, nimadandir 
q o ‘rqmoq m a’nosida (Biz sendan kechadan beri xavotirda edik)\ 
zing ‘illamoq - men hozir zing ‘illab borib kelaman; uymalashmoq
— Bolalar bilan uymalashib, butunlay yoddan chiqaribman; 
ulgurmoq - Urindim, urindim, hayolimda ulguraman deyma-u, 
bari bir ke-chikdim; so'lmoq (ozib-to‘zib ketm oq,bo‘y i cholanoq 
m a’nosida) - Bechora, but-kul so ‘lib qolipti; nixtalamoq (turtmoq, 
majburlamoq, undamoq, tinch qo ‘ymaslik, о ‘z holiga qo ry mas lik va 
h.) - kishini har daqiqada nixtalamoq va b.
40-§. Oddiy - so‘zlashuv nutqi, nisbatan kundalik-maishiy 
mavzularda namoyon b o ‘ladi. So‘zlar ham ana shu mavzuga k o ‘ra 
tanlanadi. So‘z m a’nosidagi ekspressiv b o ‘yoq, so ‘zlovchining 
narsa, voqea, hodisaga munosabati kontekstda ayon b o ‘ladi. 
Masalan: Ha, shayton, bo'sh kelmaysan! Ha shayton, yana 
boshladingmi? Faqat nutq jarayonidagina so‘zning m a’nosidagi
112

---

emotsional-ekspressiv baho bo‘yog‘i qaysi qutbga tegishliligi 
(semasiologik ta ’limot - tildagi mantiq - so‘z m a’nosining 
bo‘yog‘i ikki qutbliligini ko‘rsatadi) so‘zlovchining obyektga 
b o ig a n munosabatiga b o g iiq b o iad i.
41-§. Oddiy so‘zlashuv nutqida m a’noni ta ’kid etuvchi so‘zlar 
ikki guruhga ajraladi:
1) kitobiy nutqqa xos b o ig a n aniq atamali so‘zlar o ‘mida 
oddiy so‘zlashuv nutqida vaziyatga k o ‘ra narsa voqea, hodisani 
ifoda etuvchi okkazional (tilda namunasi b o ig a n , nutq jarayonida 
yuzaga kcladigan m a’noli) so‘zlar keng qollaniladi. Masalan: