Adabiyot 6 (Turkm). indd

Soraglar we ýumuşlar:
1. Omar Haýýam näme ücin adamzady ähli ýaradylan jan-
darlardan ýokary saýýar?
2. «5-nji» rubagynyň manysyna nähili düşünýärsiňiz?
3. «11-nji» rubagyda «Ýagşylyga – ýagşylyk; her kişiniň 
işidir, ýamanlyga – ýagşylyk är kişiniň işidir.» diýen 
halk nakyly bilen nähili baglanyşyk bar?
4. «15-nji» rubagyda pala, gurra uýmak, yryma ynanmak 
bilen baglanyşykly nähili pikir aýdylýar?
5. «6-njy» we «17-nji» rubagylary deňeşdirip, manysyny 
düşündiriň.

---

169
Sözlük we düşündiriş:
1. Mahluk – ýaradylan jandarlar.
2. Ger – eger.
3. Rüstem Zal – Ferdöwsiniň «Şanama» eseriniň baş gahry-
many.
4. Hatam – araplaryň taý tiresinden bolup, sahy adam bo-
lanmyş. Gündogarda şahylygyň simwoly.
5. Kes – adam diýen manyda.
6. Agaç – 6 km-e barabar bolan uzynlyk ölçegi.
7. Näkes – ýaramaz gylykly adam.
8. Jemşit – Ferdöwsiniň «Şanama» eserinde duş gelýän ga-
dymy patyşalaryň biriniň ady. Rowaýata görä, Jemşidiň bir 
ažaýyp jamy bolanmyş, şol jamyň içinde, dünýäniň hemme ýeri 
görnüp duranmyş.
9. Jöhit, tersa, mümin – aýry-aýry dinlere uýýan toparlar. 
(Jöhit – ýewreý, musaýy, tersa – hiristian, mesihi, haçparazlar; 
Mümin – imanly, musulman).
10. Akyl – (a:kyl) – akylly.
11. Ykrar – bu ýerde: söz, wada.
12. Kaza – bu ýerde: öz wagtynda okalmadyk namazy soňra 
okamak.
13. Asan – aňsat, ýeňil.
Omar Haýýamyň ýaşan döwri ençeme galagoply waka-
lar bilen doludyr. Tagt üstündäki dawalar, ýurt üstündä-
ki söweş ler, barly gatlaklaryň öz baýlykaryny köpeltmek 
ugrun daky pyssy-pujurlyklarynyň barysy halk köpçüligi bo-
lan garama ýak laryň gün-güzeranyny has-da kynlaşdyrypdyr. 
Şeýle sosial deňsizlikleri gözi bilen görensoň, pes gatlak-
daky adamlaryň halyna duýgudaşlyk bildirmän durmandyr. 
Bu durmuş haky katyny öz rubagylarynda dodruçyl beýan 
edipdir.
Ol bir rubagysynda:
Her kime syrymdan gep açabilmen,
Gysga sözlüdirin, köp saçabilmen,
Aýdyp bilmeýärin hal-ahwalymy,
Gizlin syrlarym bar, leb açabilmen – 

---

170
diýmek bilen, dogry sözi üçin hem adamlaryň ýanalýandyg-
yny çekinmän aýdypdyr. 
Şahyryň rubagylarynda ynsana belent söýgi, adam mer-
tebesi, dünýewi ýaşaýyş, saz-söhbet… barada progressiw 
ide ýalar öňe sürülýär. 
Omar Haýýamyň rubagylary gumanizm duýgusyna 
ýugru landyr. Onuň pikiriçe, milletine, dini ynanjyna ga-
ramazdan, hemme adamlar deňdirler; bu babatda olaryň 
mertebesi hiç haçan basgylanmaly däldir.
Jahana ýetsedi mendäki kuwwat,
Bu harap düzgüni ederdim berbat,
Ýaňadan salardym şeýle bir dünýä,
Adamlar islegne ýeterdi aňsat – 
diýip, şahyr öz döwründäki jemgyýetiň gurluşyndan, onuň 
«harap düzgünlerinden» zeýrenipdir. Ony «berbat etmegiň», 
ýykmagyň, onuň ýerine «adamlaryň islegine aňsat ýetýän 
dünýäsini ýaňadan salmagyň» pikirini edipdir. Şahyr haky-
kat ýüzünde, muny başarmadyk hem bolsa, ol adamlara 
ruhy güýç berýän başga bir dünýäni – Poeziýa älemindä-
ki «Rubagy» dünýäsini dikeltmegiň hötdesinden geldi. Bu 
«dünýä» ony dünýä ýüzünde meşhur etdi. Omar Haýýamyň 
rubagylary dünýä dilleriniň köpüsinde höwes bilen okalýar.
Berdi Kerbabaýew, Rahman Rejepow, Baýrammäm-
met Ahundow, Annaly Berdiýew ýaly belli ýazyjylar, 
edebiýatçylar Omar Haýýamyň rubagylarynyň köpüsini 
türkmen diline terjime etdiler.