Adabiyot toshkent – 2022 10

!
O‘RTA ASRLAR VA UYG‘ONISH
DAVRI JAHON ADABIYOTI
(V–XVI ASRLAR)
Mavzuni oʻrganish jarayonida:
– o‘rta asrlar Yevropa va Sharq adabiyotida yetakchilik qil-
gan adabiy janrlar haqida bilib olamiz;
– Uyg‘onish davri adabiyotining asosiy xususiyatlarini tahlil 
qilamiz.
Eslang:
Insoniyat tarixidagi qaysi davr “o‘rta asrlar” deb ataladi? Bu davrning 
muhim xususiyatlari nimalardan iborat?
V asrda Rim imperiyasining qulashi bilan qadimgi davr yakun topdi 
va “o‘rta asrlar” deb nom olgan yana bir yangi davr boshlandi. Jamiyat-
ning zodagonlar, ruhoniylar va dehqonlar qatlamiga bo‘linishiga asos-
langan feodalizm tuzumi shakllandi. Xalqlarning buyuk ko‘chishi nati-
jasida yangi millatlar shakllandi va bu millatlar so‘zlashadigan tillarda 
yangi adabiyot yaratildi. Keyinchalik mayda davlatlar o‘rniga kuchli 
markazlashgan davlatlarning paydo bo‘lishi savdo-sotiq, sanoat, ilm-
fan va madaniyatning rivojlanishi uchun yangi imkoniyatlar ochdi. Xris-
tian dinining nafaqat Yevropa davlatlari ichki va tashqi siyosatiga, balki 
madaniyati va san’atiga ta’siri kuchaydi.
Qadim davrlardan mavjud bo‘lgan qahramonlik eposi o‘rta asrlar 
adabiyotida yangicha mazmun kasb etdi. Shimoliy Yevropa xalqla-
ri eposlarida (inglizlarning “Beovulf” dostoni, island va island sa-
galari – dostonlari) hali mifologik tasavvurlarning kuchli ta’siri se-
zilsa, fransuz (“Roland haqida qo‘shiq”), nemis (“Nibelunglar haqi-
da qo‘shiq”), ispan (“Sid haqida qo‘shiq”) va sharqiy slavyan (“Igor 
qo‘shini haqida so‘z) eposlarida esa real tarixiy voqealarga badiiy 
bo‘yoq beriladi.
Arvoh kelar asta-sekin qorong‘u tunda 
Soqchilar-chi, uxlab yotar qasrda beg‘am.
Uxlamaydi bedor bo‘lib Beovulf bunda,
Uxlamaydi yovni kutib Beovulf o‘ktam.
Botqoq yerdan, tepalikdan tun cho‘kkan mahal 
Tushib kelar la’natlangan maxluq Grendal...
Osmon uzra chaqmoq chaqqanday 
Paydo bo‘ldi Beovulf o‘ktam.

---

117
!
Temir kabi mustahkam qo‘llar 
Grendalni ushladi mahkam ...
 
“Beovulf” dostonidan 
 
(Rustam 
Umurzoqov 
tarjimasi)
Buyuk imperator Karl mamnun: 
Qo‘shini egalladi Kordovani. 
Manjaniq toshlaridan bo‘ldi vayron minoralar, 
Va devorlar kuli sovrildi ko‘kka. 
Ritsarlari ega bo‘ldi boy o‘ljaga: 
Yarog‘-aslaha, asbob-anjom, kumush va oltinga.
 
“Roland haqida qo‘shiq”dan 
 
(Abdug‘ofir 
Qosimov 
tarjimasi)
O‘rta asrlar Yevropa jamiyatining tabaqalarga bo‘linishi adabiyotga 
ham o‘z ta’sirini ko‘rsatdi va natijada har bir tabaqa vakillari to-
monidan yaratilgan o‘ziga xos adabiyot yuzaga keldi:
– ulamolar tomonidan lotin tilida yaratilgan adabiyot 
asosan diniy mazmunga ega bo‘lib, ulardan diniy masa-
lalarga sharhlar, avliyolar hayoti bayoni, madhiyalar va 
diniy marosimlardagi duolar o‘rin oldi;
– ritsarlik adabiyotining asosini muhabbatni ta-
rannum etuvchi lirika va ritsarlarning g‘ayrioddiy qa-
hramonliklari tasvirlangan turkum asarlar tashkil qildi;
– “shahar adabiyoti” esa hayvonlar haqidagi ma-
joziy mazmunga ega eposlar, she’riy yoki nasriy yo‘l 
bilan yozilgan satirik asarlar va shahar maydonlarida 
ijro etishga mo‘ljallangan pyesalardan iborat bo‘lgan. 
Bu pyesalarda aksar holatda ruhoniylar va zodagonlarni 
mot qilib, har qanday mushkul vaziyatda ham yo‘l topa 
oladigan oddiy insonlar tasvirlangan.