Afgʻon urushi 1979-yil 25-dekabr-1989-yil 15-fevral oraligʻida boʻlib oʻtgan

Millionlar nolasi: Afg‘on urushi qanday boshlanib qanday tugagan?
Afg‘oniston. Bu so‘z bugun jahon afkor ommasi uchun «notinchlik», «jang-u jadal» so‘zlari bilan sinonim tarzda qo‘llanadi. Biroq bir paytlar bu yurt ham tinch rivojlanish jarayonida bo‘lgan. Odamlar ertalab xotirjam uyg‘ongan, notinchlik va urushni xayoliga keltirmasdan yashagan. Ammo, o‘tgan asrning 70-yillariga kelib vaziyat o‘zgardi...
O‘sha paytda Afg‘onistonda Muhammad Zohirshoh podshoh edi.
Afg‘oniston podshohi Muhammad Zohirshoh. Foto: Getty Images / Fotobank
1973 yilda Zohirshoh Italiyaga rasmiy tashrif bilan ketganidan foydalanib, uning yaqin qarindoshi, Afg‘oniston bosh vaziri Muhammad Dovud davlat to‘ntarishini amalga oshiradi va Afg‘onistonda hokimiyatni o‘z qo‘liga oladi. Zohirshoh esa Italiyada qoladi.
Muhammad Dovudning hukmronligi besh yil davom etadi. 1978 yil 27 aprelda Afg‘onistonda yana notinchlik boshlanadi — o‘zlarini Afg‘oniston Xalq Demokratik partiyasi a’zolari deb atagan guruh Muhammad Dovudga qarshi isyon boshlaydi. Bu isyon «Savr inqilobi» nomi bilan tarixga kiradi.
Isyonchilar prezident saroyini o‘rab olib, Muhammad Dovudga taslim bo‘lish talabini qo‘yadi. U ko‘nmaydi. O‘rtada otishma boshlandi. Natijada, Muhammad Dovud, uning oila a’zolari bo‘lgan yigirmaga yaqin kishi, jumladan, besh nafar farzandi va akasi Muhammad Naim halok bo‘lishadi.
Muhammad Dovud. Foto: MilitaryArms.ru
Isyonchilar hokimiyatni egallashadi. Ularga Nurmuhammad Tarakiy va Hafizulloh Amin boshchilik qilishadi.
Muhammad Dovuddan hokimiyatni tortib olgan AXDP Afg‘oniston Demokratik Respublikasi tuzilganini va mamlakat sotsializm yo‘lidan ketishini e’lon qiladi. Mamlakat rahbari Muhammad Tarakiy, inqilobiy kengash raisi Hafizulloh Amin bo‘ladi.
Nurmuhammad Tarakiy. Foto: TASS
O‘shanda Afg‘onistonda kechayotgan voqealarni dunyoning bir-biriga qarshi bo‘lgan ikki kuchli davlati, AQSh va SSSR diqqat bilan kuzatayotgan va yangi hukumat bilan yaqin munosabat o‘rnatishga urinayotgan edi.
Nurmuhammad Tarakiy SSSR bilan, Hafizulloh Amin esa AQSh bilan yaqin aloqalar o‘rnatish tarafdori edi.
Ammo, mamlakatda Tarakiy va Aminning qarashlariga qo‘shilmaydigan, AQSh va SSSR bilan birday oraliq masofa saqlagan holda munosabat o‘rnatish tarafdorlari bo‘lgan odamlar ham ko‘p edi. Ana o‘shalar Tarakiy va Amin boshqarayotgan hukumatga qarshi qurol ko‘tarib chiqishadi.
Shu tariqa, mamlakatda fuqarolar urushi boshlanib ketdi.