Agrotexnologiyalar instituti elektr energiyasi va nasos stansiyalaridan foydalanish kafedrasi

quyosh-absorbsiyali sovutish tizimlari eng sodda va keng tarqalgan quyosh sovutish 
qurilmalardan deb hisoblanadi. Ular asosan quyosh kollektoridan, issiqlik akkumulyatori va 
absorbsiyali issiqlik nasoslaridan iborat (7.8-rasm). Ishchi suyuqlik sifatida absorbent va 
sovuq eltuvchilarning eritmalari (litiy-bromning suvdagi eritmasi LiBr-H
2
O, suv-ammiak 
eritmasi H
2
O-NH
3
 va boshqalar) ishlatiladi. Quyosh kollektori 1 dan quyosh radiatsiyasining 
issiqligi bak-akkumulyator-issiqlik almashtirgich 2 orqali о‘tib generator 3 ga uzatiladi. 
Generatorda sovuq eltuvchining bir qismi bug‘lanadi, natijada eritma kuchsizlanadi, ya’ni 
konsentratsiya kamayadi. Kuchsizlangan eritma 8 absorberga о‘tadi. Kondensator 4 da sovuq 
eltuvchining bug‘lari kondensatlanadi. Suyuq sovuq eltuvchi 6 reduksion klapandan о‘tganda 
uning bosimi pasayadi va 9 bug‘latgichda bug‘lanadi. Natijada tashqi issiqlik tashuvchi - havo 
sovitiladi. Absorber 8 da sovuq eltuvchi kuchsizlangan eritma bilan qо‘shiladi. Absorberdan 
boyitilgan eritma generatorga qaytariladi va shu bilan sikl takrorlanadi. Kondensator va 
absorberdan issiqlikni olib ketish havoli yoki suvli bо‘lishi mumkin. 
7.8-rasm. Quyosh absorbsiyali havoni sovutish tizimining sxemasi: 
1-quyosh kollektori; 2-bak-akkumulyator-issiqlik almashtirgich; 
3-generator; 4-kondensator; 5-issiqlik almashtirgich; 6-reduksion klapan; 
7-nasos; 8-absorber; 9-bug‘lantirgich; 10-issiq va 11-sovuq havo; 12-issiqlikni olib ketish. 
Sovutish qurilmasining foydali ish koeffitsiyenti sovuqni ishlab chiqarish 
unumdorligini generatorga keltirilgan energiyaga nisbati orqali aniqlanadi 
η
s
 = Q
s
 / Q
g
. 
(7.17) 
Sovuqni ishlab chiqarish unumdorligi quyidagi munosabatdan aniqlanadi 

---

68 
Q
s
 = K
b
 F
b
 (t
2
 - t
1
) = W
x
 s
r
 (t
2
 - t
1
) ; 
(7.18) 
bu yerda K
b
 - bug‘lantirgichga issiqlik berish koeffitsiyenti, Vt/(m
2
K); 
F
b
 - issiqlik berish sirtining yuzasi, m
2
; 
t
1
, t
2
 - sovuq tashuvchi-havoni sovutishdan oldingi va keyingi temperaturalari, 
o
S; 
W
v
 - sovuq tashuvchi-havoning massali sarfi, kg/s; 
s
r
 - solishtirma issiqlik sig‘imi, J/(kg K). 
Quyosh kollektoridan generatorga uzatiladigan issiqlik 
Q
g
 = I η
k
 η
a
 η
ia
 ; 
(7.19) 
bu yerda η
k
, η
a
, η
to
- quyosh kollektori, issiqlik akkumulyatori, issiqlik almashtirgichning 
f.i.k. 
Quyosh suv-brom-litiyli sovutish qurilmasining f.i.k. η
s
=60...70% tashkil etadi. 
7.9-Rasm. Geliosovitg‘ich, Turkmaniston