Agrotexnologiyalar instituti elektr energiyasi va nasos stansiyalaridan foydalanish kafedrasi

11.5. О‘zbekistonda gidroenergetika 
 
О‘zbekistonda gidroelektrostansilar asosan kaskad (ketma-ket) rejimda ishlaydi. 
Energiya ta’minoti va irrigatsiya majmuiy masalalarni yechish bilan ular nisbatan arzon va 
ekologik toza elektr energiya bilan ta’minlaydi. Yirik GESlar 11.1 jadvalda keltirilgan. 
О‘zbekistonda tez oqadigan daryolar quyidagi xususiyatiga ega, ularda kaskad 
kо‘rinishda qator gidroelektrostansiyalarni qurish mumkin. Eng yirik energetik inshootlar 
Chirchiq-Bozsu kaskada qurilgan, stansiyalar (19 ta) soni bо‘yicha yetakchi о‘rinlarni 
egallaydi. 
11.1 
jadval 
О‘zbekistoda yirik GESlar 
№ 
GES 
Turbogeneratorning 
quvvati, MVt 
Turbogenerlar 
soni 
GESning 
о‘rnatilgan 
quvvat, MVt 
1 
Chorvak 
150/155/156 
2/1/1 
620 
2 
Xodjikent 
55 
3 
165 
3 
Farxod 
30/33 
2/2 
126 
4 
Gazalkent 
40 
3 
120 
5 
Andijon 
35 
4 
140 
6 
Tuyamuyun 
25 
6 
150 
Hozirgi vaqtda О‘zbekiston gidroelektrostansiyalarda ishlab chiqariladigan elektr 
energiyaning quvvati mamlakatda barcha boshqa elektrostansiyalarda ishlab chiqariladigan 
quvvatdan 14,5%-ni tashkil qiladi. 
Yaqin kelajakda suv xо‘jalik obektlarda kichik GESlarni keng masshtabda 
rivojlantirish hisobidan respublikaning gidroenergetik potensiali kuchaytiriladi, bunda bir 
yilga qо‘shimcha 1,3 milliard kilovatt-soat gacha elektr energiyani ishlab chiqarish 
imkoniyatini beradi. 
О‘zbekiston uchun 656-ta daryolarning oqib kelish suv yig‘uvchi maydoni 83369 km
2
bilan yalpi potensiali quvvat bо‘yicha 12231 MVt-ga va о‘rtacha kо‘p yillik ishlab 
chiqariladigan energiya 107001,05 mln kVt soat bilan bir yilda baholanadi. 
11.2 
jadval 
Uzbekistonda gidroenergetik potensiali (t n.e.) 
Potensial 
Yalpi 
Texnikaviy 
О‘zlashtirilgan 
Yirik daryolar 
8 
1,81 
0,56 
Kichik daryolar 
1,2 
0,51 
0,16 
Jami 
9,2 
2,32 
0,72 

---

91 
1 
2 
3 
11.12. Rasm Charvak (1), Farxod (2), Andijon (3) GESlar 
Kichik daryolar, suv ombor va katta kanallarning yalpi potensial nisbatan katta emas. 
U mamlakatdagi gidroenergetik resurslarning umumiy yalpi potensialdan 13% ni tashkil 
etadi. Shu bilan birga, ushbu potensial yetarli darajada turg‘unlikka ega emas, chunki iqlimiy 
sharoitlarga va yilning “suvliligi” degan drajasiga kо‘p bog‘liq. 
Mamlakatdagi 14 ma’muriy-hududiy birliklardan kichik daryolarning yalpi potensial u 
yoki bu darajada faqat 8-ta hududda, katta hajmlarda esa - faqat Toshkent, Surhondaryo va 
Namangan viloyatlarda mavjud (11.3jadval). 
Shu bilan birga, hozirgi vaqtda kichik daryolarda kichik va mikro GESlar yetarli 
bо‘lib qurilmagani tufayli ularning yalpi potensialdan faqat 11%- ni texnikaviy foydalanish 
mumkin. Toshkent, Surhondaryo va Namangan viloyatlar eng katta resurslar imkoniyatiga 
ega bо‘lgani bilan, kichik daryolarning gidropotensialdan foydalanish hozircha ancha past 
(11.4jadval). 
11.3 
jadval 
Viloyatlar bо‘yicha kichik daryolarning yalpi energetik potensiali 
Viloyat nomi 
GESlarning 
potensial soni 
Umumiy 
quvvat, MVt 
Elektr energiyani ishlab 
chiqarish potensiali, 
mln. kVt soat/yil 
Djizak 
542 
13,54 
81,24 
Qashqadaryo 
613 
164,09 
98,54 
Navoiy 
173 
8,84 
53,01 
Namangan 
488 
227,04 
1365,84 
Samarqand 
412 
58,06 
348,33 
Surxandaryo 
561 
401,4 
2406,21 
Toshkent 
1424 
1309,58 
7857,48 
Farg‘ona 
42 
152,65 
869,42 
Jami 
4255 
2335,43 
1366,07 
11.4 
jadval 
Viloyatlar bо‘yicha kichik daryolarning texnikaviy potensiali 
Viloyat nomi 
GESlar soni 
Umumiy 
quvvat, MVt 
Elektr energiyani umumiy ishlab 
chiqarish, mln. kVt soat/yil 
Djizak 
224 
4,637 
28,733 
Kashkadaryo 
199 
28,795 
169,175 

---

92 
Navoiy 
85 
2,671 
15,850 
Namangan 
33 
8,255 
49,540 
Samarqand 
161 
12,575 
75,715 
Surxandaryo 
192 
46,133 
275,950 
Toshkent 
186 
115,110 
691,200 
Farg‘ona 
19 
48,560 
225,940 
Jami 
1100 
266,736 
1532,100 
11.6-jadvalda magistral kanallardagi kichik GESlarning texnikaviy potensiali 
bо‘yicha ma’lumotlar keltirilgan. Hatto agarda Pyandj daryodan bо‘lgan ichimlik suv 
ta’minot xо‘jalik uchun kanaldagi GESning potensialni chiqarib tashlaganda, bu manbaning 
potensiali 600 MVt dan kо‘p tashkil etadi. 
О‘zbekistonda katta va kichik gidroenergetikani rivojlantirishdan tashqari, mikro 
GESlar (quvvati 2 kVt gacha stansiyalar) potensialni rivojlantirish uchun imkoniyati mavjud. 
Mikro GES – ishonchli, ekologik toza, ixcham, xarajatlarni tez qoplay oladigan, uzoq tog‘li 
va borish qiyin bо‘lgan, elektr uzatish liniyalar yaqin bо‘lmagan joylardagi aholi yashaydigan 
qishloq, fermer xо‘jalik, kichik ishlab chiqarishlar uchun elektr energiya manbaidir. Ular 
yuqori energetik tavsiflarga ega bо‘lib, plotinani qurilmasdan о‘z–о‘zidan oqadigan suv oqim 
energiyasidan foydalanish hisobiga elektr energiyani ishlab chiqaradi. 
Masalan, quvvati 5 kVt bо‘lgan mikro GES qishloqlardan va markazlashgan elektr 
tarmoqlardan uzoqlashgan yakka kichik xujaliklarni elektr energiya bilan ta’minlash mumkin, 
quvvati 10 kVt-dan katta bо‘lgan qurilmalar esa olingan qishloq xо‘jalik mahsulotlarni qayta 
ishlash korxonalarni tashkil qilish imkoniyatini beradi. 
Bundan tashqari, yana 27-ta daryolarning texnikaviy gidroresurslarni о‘zlashtirish 
imkoniyati tasdiqlangan. Ularda umumiy quvvati 304 MVt va umumiy ishlab chiqarish 1764 
GVt soat bо‘lgan 1101 ta mikro GESlarni о‘rnatish mumkin. 
Kichik energetikaning о‘zlashtirilgan potensial texnikaviy potensialdan 31...37%-ni 
tashkil etadi. Shu bilan birga, kichik energetikadagi iqtisodiy potensialning rivojlanishi ancha 
yuqori va oddiygina hisobi bо‘yicha hozirgi davrda 37...38%-ni tashkil etadi. Bu narsa kichik 
daryolarda elektr energiyani ishlab chiqarishning tannarxi nisbatan katta bо‘lmagani bilan 
bog‘liq. 
Elektr 
energiyaga 
tarif 
(haq 
miqdori) 
narxlari 
usish 
hisobidan 
kichik 
gidroenergetikaning iqtisodiy samaradorligi sezilarli darajada oshadi va ekspertli hisoblar 
bо‘yicha 2020 yilga borib texnikaviy potensiali 50...60% ni tashkil etish mumkin.