Ahamoniylar davlati Eron hukmdorlarining bosqinchilik yurishlari To‘maris jasorati

QADIMGI DAVRDA QASHQADARYO VOHASIDA DIN OTASHPARASTLIK
Reja: 
1.
Qashqadaryo vohasida dastlabki diniy e‘tiqodlarning vujudga kelishi.
2.
Qashqadaryoda zardushtiylik dinining keng tarqalishi.
3.
Qashqadaryoda diniy marosim, e‘tiqodlar va urf-odatlar.

Totemizm, fetishizm, Shamanizm, Zardushtiylik, Avesto,

Vishtasp, animizm, magiya, Zoroastr. Ajdodlarimiz hayotida dastlabki diniy e‘tiqodlar va marosimlar urug`chilik jamiyatida paydo bo`lgan. O`zbekiston insonlarda ilk bor diniy tasavvurlar va aqidalar paydo bo`lgan eng qadimgi o`lkalardan biri hisoblanadi. Masalan, Surxon vohasidagi (Boysuntog`) Teshiktosh
g`oridan neandertallarga mansub yosh bolaning suyak qoldiqlari va uning atrofiga terib chiqilgan tog`echkisi shoxlarining topilishi o`rta paleolitning oxirlarida dastlabki diniy tasavvurlarning paydo bo`la boshlaganini ko`rsatadi. Neolit davrining oxirlariga kelib animizm, totemizm, fetishizm va sehrgarlik (magiya) singari ibtidoiy din shakllari tarqaldi.
Tabiatning jonliligi to`g`risidagi tasavvurlar yig`indisi fanda animizm (lotincha anima, animus – ruh) deb ataladi. Animizm –jon, ruh; dunyoda ruhlar jonlar shaklidagi kuchlar degan
ibtidoiy din shakli. Ibtidoiy odam tasavvuriga ko`ra, uning atrofidaga dunyoda har narsaning (hayvonlar, o`simliklar, tabiat hodisalari va h.k.) joni, ya‘ni ruhi mavjud. Yer, olov, o`rmon, suv, tog` va uy «ruh»larining kelib chiqishi ham shundan.
Daraxtga topinish ramzi sifatida «hayot daraxti» mavzusi O`zbekiston xalq
hunarmandchiligida muhim o`rin tutadi. So`nggi jez va temir davri boshlarida inson ruhi o`lmaydi, balki narigi dunyoda yashashda davom etadi, degan tasavvur vujudga keldi. Shunga binoan mayit bilan birga turli ashyolar, oziq – ovqatlar, hatto bir necha xizmatkor – qulni
ko`mish odat tusiga kirdi. Abu Rayhon Beruniy o‗zining «Qadimgi xalqlardan o`lgan yodgorliklar» nomli mashhur asarida Xorazm xalqi orasida animizm keng tarqalganini ko`rsatadi. Tarixan dehqonchilik va chorvachilik bilan bog`liq ravishda totemizm O`zbekiston
xalqlarida bir muncha keng tarqalgan edi. Totemizm – hayvonlar va o`simliklarni e‘tiqod obyektiga aylanishi natijasida keng tarqalgan diniy tasavvurlarning yig‗indisidir.Bu tasavvurlarga ko`ra hayvonlar, o`simliklar va boshqalarning bir xillari totem (totem (hindu.) — urug`chilik tuzumining ilk davrida hayvon va o`simliklar turiga yoki jonsiz tabiat narsalariga topinish) deyilgan. Ibtidoiy xalqlarda o`z qabilalariga asos solgan deb hisoblagan hayvon yoki o`simliklarga e‘tiqod qilish, topinish; totemni o`ldirish, iste‘mol qilish ta‘qiqlangan, hayvon, o`simlik va baliq nomi bilan yuritilgan qabilalarning totem shakli solingan ramzi bo`lgan. Ayrim totemlar ham yaxshilik, ham yomonlik timsoli bo`lgan. Macalan, ilon totem jonivor sanalib, u tashqi ko`rinishidan o`q ilonga o`xshash tosh tumor O`zbekiston tarixi muzeyida saqlanmoqda. U
Farg`ona vodiysining So`x qishlog`idan topilgan va miloddan avvalgi 2 – ming yillikka oiddir. Ho`kizga esa qadimdan kuch – qudrat, mahsuldorlik timsoli sifatida qaralgan. Ba‘zi arxeologik yodgorliklardan tutqichi qo`y shaklida ishlangan idishlar topilgan. Shuningdek, O`zbekiston madaniy yodgorliklarida tuya, otga sig`inilganidan dalolat beruvchi tasvirlar
mavjud. Kuch – qudrat ramzi bo`lgan sher tasvirini ham ko`plab uchratish umkin.
Qadim – qadimda ba‘zi qushlar ham O`zbekiston hududida tabarruk hisoblangan.
Masalan, xo`roz, tovus va qirg‗ovul «quyosh» qushlari deb qaralgan va ular hosildorlik keltiradi deb ishonilgan. Shuni alohida ta‘kidlab o`tish lozimki, Turkiston xalqlari orasida musicha, qaldirg`och, ko`k qarg`a, laylak kabi qushlarga ozor berish gunoh deb hisoblanishi ham totemizmning bir ko`rinishi hisoblanadi. Ajdodlarimiz hayotida keng tarqalgan dastlabki diniy e‘tiqodlardan yana biri –
fetishizmdir. Fetishizm (portugal., fransuz.) — yasalgan, tumor, sehrli narsa; jonsiz narsalarni g`ayri tabiiy xususiyatga ega deb ishonish va ularga topinish, sajda qilish. Fetishizmning korinishlaridan biri turli xil buyumlardan yasaladigan tumor taqish odatidir. Tumorlarning shakl va korinishiga qarab etnik tafovutlarni ko‗rish mumkin. Masalan, xivalik ozbeklar uzunchoq tumorlar taqishni afzal ko‗radigan bolsa, Fargona, Samarqand, Qashqadaryo, Toshkent viloyatlarida togri burchakli va uch burchakli tumorlarni taqishgan. agiya (yunon.) — sehrgarlik: odamning ozini g‗ayri tabiiy kuchlarga ta‘sir korsata
olish qobiliyatiga asoslangan ish amallari.