Ahmad yugnakiy

Uchinchi bo‘lim: dunyoning o‘zgarib turishi haqida


Bu ochun¹ rabot² ul tushub ko‘chguluk,
Rabotqa tushukli tushar ko‘chguluk.
O‘ng³ arqish⁴ uzadi qo‘pup yo‘l tutub,
O‘ngi qo‘pmish arqish necha ko‘chguluk.

Bu dunyo qo‘nib yana ketadigan rabotdir, bu rabotga tushib o‘tuvchilar qo‘nib keta beradi. Oldingi karvon yo‘l bosib o‘zib ketdi, (shu) oldingi karvon necha manzilni (bosib) o‘tdi.

Bu dunyo so‘ngida yugurmak necha,
Xasis nangtin o‘tru tep o‘zung kucha.
Neluk malg‘a muncha ko‘ngul bog‘lamoq,
Bu mol kelsa arta borur baz kecha.

Bu dunyo (boyligi) orqasidan qancha (kishilar) yugurmoqda, xasis ham narsa (boylik) foydali deb o‘zini qiynaydi (o‘ziga zo‘r beradi). Buncha ham molga ko‘ngil qo‘ymoq ne kerak, bu boylik kelsa ko‘payadi, ozayadi va yo‘q bo‘ladi.

Ko‘ngultin chiqarqil tavar⁵ suqluqin,
Kedim birla teb tut qarin to‘qluqin.
Bu bayliq chig‘ayliq⁶ azuq yo‘qlug‘i,
Chig‘ayliq tep ayma azuq yo‘qlug‘in.

Ko‘ngildan molga bo‘lgan suqlikni chiqar, faqat kiyim bilan qorin to‘qligini ko‘zla. Boylik, kambag‘allik bu yemish-ozuq yo‘qligidir, (aslida) oziq-ovqat yo‘qligini qashshoqlik deb aytma.

Bu dunya nangitin yegu kedguluk¹,
O‘l artuq tilama vabal² yutguluk.
Tariqliq³ tep aydi achunni rasul,
Tariqliqda qatlan tari edguluk.

Bu dunyo boyligidan yegulik, kiygulik bo‘lsa yetarli, ortiqcha tilama, uning oshiqchasi ziyon va ofat keltiradi. (Rasul dunyoni ekinzor, deb atadi. Ekinzordan pishgan yaxshilik urug‘ini ter.) Dehqonchilik bilan shug‘ullangan kishilarning ozuqasi yaxshilanadi, deb aytdi.

Baqasiz erur bu achun lazzati,
Kechar yel kechartek maza muddati.
Yigit qo‘ja bo‘lur, yangi eskirur,
Qavi ersa qamlur, qachar quvvati.

Bu dunyo lazzati bebaqo, uning mazali kechgan payti yeldek o‘tib ketadi. Yangi eskiradi, yigit qariydi, (beli) quvvatli bo‘lsa bukiladi, kuchi ketadi.

Bu kun bar, yarin yo‘q bu dunya nangi,
Mening demishing nang adinlar o‘ngi.
Qamug‘ to‘lg‘an eslur, tugal eksilur,
Qamug‘ abadonning xarob-o‘l so‘nggi.

Bu dunyo boyligi bugun bor bo‘lsa, ertaga yo‘q bo‘ladi, sen meniki degan narsalar birovlarga qoladi. Barcha to‘lgan narsalar ozayadi, yemiriladi, butun obod yerlar oqibatda xarob bo‘ladi.

Necha yer bar erdi sig‘ishmaz eri,
Eri bardi, qaldi qurug‘ tek yeri.
Necha dana erdi, necha faylasuf,
Qani bu kun anlar minginda biri.

Qancha obod yerlar bor edi, xalqi sig‘ishmas edi, xalqi yo‘q bo‘ldi, joylari bo‘sh, egasiz bo‘lib qoldi. Qanchadan qancha dono, faylasuflar bor edi, endi ularning mingdan biri yo‘q.

Achun kulchirar¹ baz² alin qash chatar³,
Bir elkin tutib shahd⁴ biri zahr qatar.
Asal tatrub alkin tamag‘ tatritib⁵,
Kedingi qadahqa sunub zahr qatar⁶.

Dunyo kulib boqadi, yana qosh va manglayi bilan xo‘mrayadi; bir qo‘li bilan bol tutsa, ikkinchi qo‘li bilan zahar qo‘shadi. Qo‘li bilan asal yedirib, taomni lazzatli qilib, keyingi qadahga esa zahar qo‘shib beradi.

Suchuk⁷ tatting ersa achiqqa anun,
Birin kelsa rohat, kelur ranj⁸ o‘nun.
Aya ranj qatig‘siz so‘rur umg‘uchi,
Bu achun qachon ul umunchqa o‘run.

Shirinlik totisang achiqqa yo‘y, kishiga bir yo‘l rohat kelsa, orqasidan o‘nlab qiyinchilik keladi. Ey, ranj va qiyinchiliksiz rohat istovchilar, dunyoda umid qachon amalga oshgan.

Yilontek bu achun yilon o‘g‘lag‘u⁹,
Yo‘qamaqqa¹⁰ yumshaq ichi pur ag‘u¹¹.
Yilan yumshaq erkan yavuz fe’l tutar,
Yiraq turg‘u, yumshaq teb inanmag‘u.

Bu dunyo avraydigan ilon kabidir, (uni) yuvosh, yumshoq deb yo‘ysang, ichi achchiq ichimlik kabi og‘udir. Ilon yumshoq, yuvosh bo‘lib ko‘rinsa ham, yomon fe’llidir: yuvosh deb inonmasdan, undan uzoq turish kerak.

Bu achun, ko‘r, erga ko‘rumluk tashi¹,
Va lekin ichinda hazar² naxushi³.
Baqip tash bezakin ko‘rup sen munga
Ko‘ngul bag‘lamaq bil xatalar bashi.

Ko‘rgin, bu dunyo sirtdan kishiga juda ko‘rkamdir, ichki tomoni esa minglab yoqimsiz narsalardan iborat. Dunyoning ko‘rkli tashqi go‘zalligini ko‘rib, unga ko‘ngil qo‘ymoq (senga) xatoliklarning boshlanishidir.