Aholining turli ijtimoiy qatlamlari o‘rtasida daromadlarni qayta taqsimlash bilan

Almashtiriluvchi (“sakrovchi”) baholar tayyorlanish muddati uzoq vaqtni talab etuvchi buyumlarga nisbatan o‘rnatiladi. Bunday baholar shartnoma ijro etish muddatining tugashiga qarab hisoblanadi. Bunda birlamchi shartnoma bahosi mahsulot tayyorlangan muddat davomida ishlab chiqarish xarajatlarining o‘zgarishiga qarab o‘zgartiriladi (korrektirovka qilinadi).
Vaqt omiliga ko‘ra baholarning quyidagi turlari bo‘lishi mumkin:

• doimiy baholar;

  
  

• mavsumiy baholar;

  
  

• bosqichli baholar.

  
  

Amal qilish muddatlari oldindan kelishilmagan

(belgilanmagan) baholar doimiy baholar deyiladi.
Mavsumiy xaraktyerga ega bo‘lgan tovarlarga nisbatan o‘rnatilgan baholar mavsumiy baholar deb ataladi. Bunday baholar sotishning dastlabki bahosiga nisbatan ustama yoki chegirmani qo‘llash yo‘li bilan aniqlanadi va mavsum mobaynida amal qiladi.
Dastlabki aniqlangan shkalaga muvofiq ravishda oldindan belgilangan holatlarda bosqichma-bosqich pasaytiriladigan tarzda aniqlanadigan mahsulotlarning bahosi bosqichli baholarda belgilanadi.
Baholar xususida ma’lumotlarni olish usuliga muvofiq baholar quyidagicha farqlanadi:

• ma’lumotnomaviy baholar;

  
  

• preyskurant baholar; • hisob-kitobli baholar.

  
  

Kataloglar, preyskurantlar, iqtisodiy jurnallar, ma’lumotnoma(spravochnik)lar va boshqa maxsus adabiyotlarda e’lon qilinadigan baholar ma’lumotnomaviy baholar deyiladi. Ular o‘xshash mahsulotlarga baholarni belgilash (o‘rnatish)da yoki baholarning darajasi va nisbatini tahlil qilishda mo‘ljal (mo‘ljallanuvchi) axborot sifatida foydalaniladi.

286
daromadlar va xarajatlarni hisobga olgan holda soliqqa tortilguncha foyda hisoblanadi. Odatda, boshqa daromadlar va xarajatlar quyidagilardan iborat bo‘ladi: • olinishi lozim bo‘lgan foizlar;

• to‘lanishi lozim bo‘lgan foizlar;

  
  

• boshqa tashkilotlarning faoliyatida ishtirok etishdan olingan daromadlar;

  
  

• boshqa operatsion daromadlar; • realizatsiyadan tashqaridagi daromadlar;

  
  

• realizatsiyadan tashqaridagi xarajatlar.

  
  

Foydani tahlil qilishning asosiy maqsadi hisobot davri davomidagi XYuS faoliyatining samaradorligini ko‘rsatishdan iborat. Buxgalteriya hisobi XYuSning daromadlari va xarajatlari, shuningdek, uning sof moliyaviy natijasi – sof foyda – to‘g‘risida ma’lumot olishga imkon beradi. Yuqorida ta’kidlanganidek, soliqqa tortilgunga qadar foydaning summasi aniqlanganidan so‘ng uning miqdori (summasi) soliq qonunchiligiga muvofiq korrektirovka qilishi va foyda hisobidan qoplanadigan soliqlarning summasi chegirilmog‘i lozim.

Yalpi foyda, sotuvdan olingan foyda, soliqqa tortilgunga qadar bo‘lgan foyda va nihoyat, sof foydani formulada quyidagicha ko‘rsatish mumkin: