Aholining turli ijtimoiy qatlamlari o‘rtasida daromadlarni qayta taqsimlash bilan

13.2. Baho turlari, uning tarkibiy tuzilmasi va baholarni shakllantirish metodlari
Bozor iqtisodiyotida tovarlarning turli guruhlariga mos ravishda baholarning harakatchan tizimi amal qiladi. Baho turlarini tizimlashtirish uchun turli belgilar bo‘yicha ularni tasniflash amalga oshiriladi.
Baholarni quyidagi belgilarga ko‘ra tasniflash mumkin:

• aylanmaga xizmat qilish xarakteri bo‘yicha;

  
  

• o‘rnatilishi (belgilanishi)ga qarab;

  
  

• vaqt omiliga ko‘ra;

  
  

• baholar xususida ma’lumotlarni olish usuliga muvofiq;

  
  

• bozor turi (ko‘rinishi)ga bog‘liq ravishda;

  
  

• hududiy bozorlarga bog‘liqligini nazarda tutib;

  
  

284

• o‘z kapitalining rentabelligi;
  

• aylanma aktivlarning rentabelligi;

  
  

• aylanmadan tashqaridagi aktivlarning rentabelligi;

  
  

• investitsiyalarning rentabelligi.

  
  

Sotuv (sotish) rentabelligi XYuS sotuvi (sotishi)ning hajmida sof foydaning salmog‘ini ko‘rsatadi va uni quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin:

K _рс = (SF _к : SH) x 100%
Bu yerda: K _рс – sotuv (sotish) rentabelligi;
SF _к – XYuSning sof foydasi; SH – XYuSning sotuv (sotish) hajmi.
O‘z kapitalining rentabelligi XYuSning egalari tomonidan investitsiya qilingan kapitaldan foydalanish samaradorligini aniqlashga imkon beradi. Odatda bu ko‘rsatkich mablag‘larning boshqa XYuSlarga, qimmatli qog‘ozlarga va depozitlarga qo‘yilishi imkoniyati bilan taqqoslanadi. Bu ko‘rsatkich kompaniyaning egalari tomonidan XYuS qo‘yilgan (joylashtirilgan) har bir birlik sof foydaning qancha pulli birligini “ishlaganligini” ko‘rsatadi va quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
K _рук = (SF _к : O‘K _к ) x 100%
Bu yerda: K _рук – XYuS o‘zlik kapitalining rentabelligi;