Aholining turli ijtimoiy qatlamlari o‘rtasida daromadlarni qayta taqsimlash bilan

Ichki barqarorlik XYuSning shunday moliyaviy holatidirki, unda faoliyat ko‘rsatishning barqaror yuqori natijasi, eng birinchi navbatda, ichki omillarning faollashtirilishi hisobidan ta’minlanadi.
O‘z navbatida, tashqi barqarorlik XYuSning shunday moliyaviy holatidirki, u doirasida XYuS faoliyat ko‘rsatadigan iqtisodiy muhitning barqarorligi bilan belgilanadi. Bunday barqarorlik butun mamlakat masshtabida rivojlanayotgan iqtisodiyot sharoitida erishiladi.
Va nihoyat, umumiy barqarorlik XYuSning shunday moliyaviy holatidirki, unda ichki va tashqi omillarning o‘zaro ta’sirchanligini faollashtirish hisobidan mablag‘lar tushumining ularning xarajat qilinishidan ortiqchaligi ta’minlanadi.
XYuSlar moliyaviy holatining barqarorligi moliyalashtirishda ehtiyojlarni qondirishning manbalari sifatida o‘z va qarziy mablag‘larning nisbati asosida qaraladigan (hisoblanadigan) nisbiy va absolyut ko‘rsatkichlar tizimi bilan baholanadi. Yetarli bo‘lmagan moliyaviy barqarorlik XYuSni noto‘lovqobillilikka va ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun unda mablag‘larning mavjud bo‘lmasligiga olib kelishi mumkin. Aksincha, ortiqcha moliyaviy barqarorlik esa, taraqqiyotga to‘sqinlik qilishga, ortiqcha zaxiralar tufayli xarajatlarning og‘irlashuviga sabab bo‘ladi.
Moliyaviy barqarorlikni tahlil qilishning vazifalari quyidagilardan iborat:
318
14-BOB. ISHLAB CHIQARISHNI DIVERSIFIKATSIYA VA
MODERNIZATSIYA QILISH BO‘YICHA
INVESTITSION DASTURLARNI
MOLIYALASHTIRISH
14.1. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarni diversifikatsiya va modernizatsiya qilish zaruriyati
Ishlab chiqarishni diversifikatsiya (faoliyatni kengaytirish, mahsulot va xizmatlar turlarini ko‘paytirish) va modernizatsiya qilish (zamonaviylashtirish, yangilash) jarayonlarida iqtisodiyot tarmoqlarida XYuSlarning ishlab chiqarishda ilg‘or sifat siljishlariga va samarali ishlashlariga erishish uchun kompleks choralar tizimini ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
Mustaqillik yillarida boshlangan O‘zbekiston iqtisodiyotining xomashyo yo‘nalishini o‘zgartirish strategik nuqtayi nazardan uzoq muddatli ustuvor vazifa hisoblanadi. Bu yuqori texnologik yangi ishlab chiqarishni tashkil etish, qayta ishlab chiqaruvchi tarmoqlarni yuqori sur’atlarda rivojlantirish, eksport salohiyatini keskin oshirish, importni esa keskin kamaytirish, import o‘rnini bosuvchi mahsulotlarni o‘zimizda ishlab chiqarishni kengaytirish zarurligini taqozo etadi. Sanoatni xomashyoni kompleks chuqur qayta ishlashga yo‘naltirish asosida va bozorlarda yuqori texnologiyali mahsulotlarning sotilishini oshirmasdan turib samarali taraqqiyotga erishib bo‘lmaydi. Bu taraqqiyotning innovatsioninvestitsion usuliga o‘tish maqsadida qo‘shimcha moliyaviy resurslarni olish uchun oqilona yo‘l hisoblanadi. 2016-yildan boshlangan yangi iqtisodiy sharoitda bu masalaga e’tibor yanada kuchaydi.
Mashinasozlik va metalni qayta ishlash tarmoqlarini yuqori sur’atlarda rivojlantirish XYuSlarning faoliyatini kengaytirish jarayonida ustuvor vazifadir. Takror ishlab chiqarishning intensiv usuliga o‘tish ilmiy-texnika taraqqiyotini tezlashtirishda mashinasozlik ta’sirining o‘sishini talab qiladi. Iqtisodiyotning mashinasozlik tarmoqlari esa moliyalashtirishning yangi manbalarini jalb qilish asosida ishlab chiqarishning texnologik jihatdan yangilanishini kuchaytirishga ehtiyoj sezadi.
Mashinasozlik kompleksini rivojlantirish uchun mashina va asbob-uskunalarning mustahkamligi va sifatini oshirish, mashinasozlik buyumlarining absolyut va nisbiy salmog‘ini (texnik miqdor birligiga nisbatan) kamaytirish yo‘li bilan mahsulotlarning metall va energiya sig‘imlarini kamaytirish muhim hisoblanadi. Ishlab chiqarishni diversifikatsiya va modernizatsiya qilish resurslarni tejab-tergash jarayoni va iqtisodiyotning muvozanatli rivojlanishi bilan uzviy bog‘liq. Shu bilan birgalikda xalq iste’moli tovarlarini ishlab chiqarish ijtimoiy ahamiyatining o‘sishiga ham alohida e’tibor bermoq lozim. O‘zbekistonda sobiq SSSRdan meros bo‘lib qolgan iqtisodiyot tarmoqlarida iste’mol predmetlarining salmog‘i va ularning sifati pastligi oqibatida iste’mol talablarini qondirish muammosi hali o‘z yechimini to‘la topmagan.
Ishlab chiqarishni diversifikatsiya va modernizatsiya qilish uzoq muddatli investitsion va moliyaviy resurslarni jalb qilish bilan bog‘liq. Xuddi shu maqsadlarga kichik biznesni samarali rivojlantirish ham xizmat qiladi. Ishlab chiqarishning fan sig‘imini oshirish uchun moliyaviy resurslarni jalb qilish bo‘yicha kompleks choralar ishlab chiqish va ularni izchillik bilan amaliyotga joriy etish alohida ahamiyatga ega. Marketing sohasida ta’sirchan siyosatni amalga oshirish, ishlab chiqarishni texnologik jihatdan yangilash va mahsulotlar yangi turlarini o‘zlashtirishning oqilona strategiyasini tanlash kerak.
Ishlab chiqarishni tarkibiy jihatdan qayta qurish asosida diversifikatsiya va modernizatsiya qilish zamonaviy bozor infratuzilmasini yaratish, xususan, iqtisodiyotning transportkommunikatsion kompleksini rivojlantirish bilan o‘zaro bog‘langan. Uning vazifasi transport chiqimlarini qisqartirish va xizmatlarning sifatini oshirish hisobidan iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida transport xarajatlarini kamaytirishdan iborat. Xalqaro andozalarga mos keladigan raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarishning murakkabligini inobatga olgan holda dunyo ishlab chiqaruvchilarining markasidan foydalanib qo‘shma XYuSlarga asos solish va ularning rivojlanishini ta’minlash ham muhim ahamiyatga ega.