Aholining turli ijtimoiy qatlamlari o‘rtasida daromadlarni qayta taqsimlash bilan

Bahs-munozara yoki nazorat uchun savollar

• 
  Davlat kreditining mazmun-mohiyati nimadan iborat?
  
• 
  Davlat krediti qanday subyektlar o‘rtasida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar majmuidan iborat va unda davlat qanday sifatlarda maydonga chiqadi?
  
• 
  Davlat kreditida davlat qachon kafilga aylanadi?
  

Davlat tomonidan kafolatning berilishi markazlashtirilgan pul fondining, albatta, o‘zgarishiga olib kelmasligi mumkinmi? Bu qanday holatlarda sodir bo‘lishi mumkin?

• 
  Kreditning bir turi sifatida davlat krediti klassik (mumtoz) moliyaviy kategoriyalardan, masalan, soliqlardan farq qiluvchi qanday o‘ziga xos bo‘lgan xususiyatlarga ega?
  
• 
  Umuman olganda, davlat krediti boshqa moliyaviy kategoriyalardan o‘zining qanday xarakterli xususiyatlari bilan farqlanadi?
  
• 
  Davlat krediti qanday funksiyalarni bajaradi?
  
• 
  Davlat kreditini taqsimlash funksiyasining mazmuni nimadan iborat?
  
• 
  Davlat kreditining tartibga solish funksiyasini xarakterlovchi
  

misollar keltiring.

• 
  Iqtisodiyotni tartibga solish vosita sifatida davlat kreditidan
  

ongli ravishda foydalanish nimalarni anglatadi?

• 
  Davlat krediti nazorat funksiyasining mazmuni nimadan
  

iborat va u kimlar tomonidan amalga oshiriladi?

• 
  Davlat kreditining nazorat funksiyasi qanday xarakterli
  

belgilarga ega?

• 
  Davlat krediti qanday belgilarga ko‘ra klassifikatsiya qilinadi?
  
• 
  Emitentlar bo‘yicha davlat krediti qanday guruhlarga bo‘linadi?
  
• 
  Joylashtirilish joyiga qarab davlat krediti nimalardan tashkil topadi?
  
• 
  Bozorda aylanishiga qarab davlat kreditining tarkibi nimalardan iborat bo‘ladi?
  
• 
  Bozorli va bozorsiz qarzlar deyilganda nimalar nazarda tutiladi?
  
• 
  Mablag‘larni jalb qilish muddatiga ko‘ra davlat krediti qanday guruhlarga bo‘linadi?
  
• 
  Qarz majburiyatlarining ta’minlanganligiga qarab davlat krediti nimalardan tashkil topadi?
  
• 
  Garovli va garovsiz obligatsiyalar nimalari bilan farqlanadi?
  
• 
  To‘lanadigan daromadning xarakteri bo‘yicha davlat krediti qanday klassifikatsiya qilinadi?
  
• 
  Yutuqli obligatsiyalar bo‘yicha daromadlarning to‘lanishi nimalar asosida amalga oshiriladi?
  
• 
  Nol kuponli obligatsiyalar deyilganda nima tushuniladi?
  

585
Iqtisodiyot hamda zamonaviy iqtisodiyot nazariyasi nuqtayi nazaridan sug‘urta bozorini xaridorlar – sug‘urtalanuvchilarning sug‘urta xizmatlariga bo‘lgan talablari va sotuvchilar – sug‘urta tashkilotlarining sug‘urta himoyasi bo‘yicha takliflari nisbati bilan boshqariladigan iqtisodiy makon yoki tizim sifatida tasavvur etish mumkin. Sug‘urta himoyasiga talab ikki bosh omil bilan: xo‘jalik yurituvchi subyektning va alohida fuqaroning risk-menejmentining elementi sifatidagi sug‘urtaga nisbatan bo‘lgan talabi va shuningdek, sug‘urtalovchilarning sug‘urta xizmatini sotib olish orqali o‘z talabini qondirishga imkon yaratadigan sotib olish layoqati bilan belgilanadi. Ijtimoiy qayta ishlab chiqarishga xos bo‘lgan ehtimoldagi xavf sifatida xatar iqtisodiy munosabatlar yuksalishi bilan sug‘urta xizmatlariga bo‘lgan talabning kuchayishiga olib keladi. Ayni vaqtda davlat ijtimoiy sug‘urta va ta’minot tizimi orqali taqdim etiladigan sug‘urta himoyasining qisqarishi ham shuningdek, sug‘urta xizmatlariga talabning oshishiga sabab bo‘ladi.
Sug‘urta bozori – ma’lum bir pul munosabatlari sohasi bo‘lib, unda savdo-sotiq obyekti sifatida sug‘urta himoyasi qatnashadi hamda unga talab va taklif shakllanadigan maxsus ijtimoiyiqtisodiy tarmoq hisoblanadi. Sug‘urta bozori keng ma’noda sug‘urta xizmatlarining oldi-sotdisi yuzasidan vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar yig‘indisini aks ettiradi. Sug‘urta bozorining obyektiv asosini kutilmagan tabiiy, texnogen va baxtsiz hodisalar oqibatida yetkazilgan zararni bartaraf etish yo‘li bilan ishlab chiqarish jarayonlarining uzluksizligini ta’minlash hisoblanadi. Qolaversa, sug‘urta bozori iqtisodiyotni qo‘shimcha moliyalashtirishda ham muhim o‘rin tutadi. Sug‘urta bozori faoliyat yuritishining asosiy sharti bo‘lib sug‘urta xizmatlariga jamiyat ehtiyojining mavjudligi va ushbu ehtiyojni qondira oladigan sug‘urta tashkilotlarini mavjud bo‘lishi hisoblanadi. Faoliyat ko‘rsatayotgan sug‘urta bozori turli tarmoq bo‘limlarini biriktirgan murakkab, integratsiyalashgan tizimni o‘zida aks ettiradi.
Sug‘urta bozori ishtirokchilari sifatida sotuvchilar, xaridorlar va vositachilar hamda ularning uyushmalari qatnashadilar. Sotuvchilar toifasini sug‘urta va qayta sug‘urta tashkilotlari tashkil etadi. Xaridorlar sifatida u yoki bu sotuvchi bilan sug‘urta shartnomasini rasmiylashtiruvchi sug‘urtalanuvchilar - jismoniy va yuridik shaxslar ishtirok etadilar. Sotuvchilar va xaridorlar
608

• 
  o‘z majburiyatlarini belgilangan tartibda qayta sug‘urta qilish, shu jumladan, O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida qayta
  

sug‘urta qilish;

• 
  maxsus vakolatli davlat organi belgilaydigan tartibda va shartlarda investitsiya faoliyatini amalga oshirish;
  
• 
  qimmatli qog‘ozlar bozorida investitsiya vositachisi sifatida professional faoliyatni amalga oshirish. Bunda mazkur faoliyat turini amalga oshirish uchun sug‘urtalovchining litsenziya olishi talab qilinmaydi;
  
• 
  sug‘urta (qayta sug‘urta qilish) sohasidagi mutaxassislar malakasini oshirish bilan bog‘liq faoliyatni, shuningdek sug‘urta agenti sifatida sug‘urta vositachiligini amalga oshirish;
  
• 
  sug‘urta hodisalari yuz berishining oldini olish va ogohlantirish chora-tadbirlarini maxsus vakolatli davlat organi belgilaydigan tartibda va shartlarda moliyalashtirish;
  
• 
  sug‘urtalovchi tomonidan amalga oshiriladigan sug‘urta turlariga doir qoidalarni (shartlarni) qonun hujjatlariga muvofiq belgilash;
  
• 
  sug‘urta tovoni miqdorini belgilash uchun zarur bo‘lgan tegishli axborot va hujjatlarni huquqni muhofaza qiluvchi organlardan, sudlar, tibbiyot, seysmologiya, veterinariya, gidrometeorologiya tashkilotlari hamda boshqa tashkilotlardan belgilangan tartibda so‘rash va olish;
  
• 
  sug‘urta agentlari, sug‘urta va qayta sug‘urta brokerlari, sug‘urta bozorining boshqa professional ishtirokchilari bilan tegishli shartnomalar tuzish;
  
• 
  sug‘urta tovoni to‘lashni qonun hujjatlarida va (yoki) sug‘urta (qayta sug‘urta qilish) shartnomasida belgilangan hollarda hamda tartibda rad etish, sug‘urta (qayta sug‘urta qilish) shartnomasini muddatidan ilgari bekor qilish;
  
• 
  sug‘urta qildiruvchi tomonidan taqdim etilgan axborotni tekshirishni, sug‘urta qildiruvchining sug‘urta shartnomasi talablari va shartlarini bajarishi ustidan nazoratni sug‘urta (qayta sug‘urta qilish) shartnomasida nazarda tutilgan tartibda amalga oshirish;
  
• 
  chet el sug‘urtalovchilariga syurveyer va adjaster xizmatlari ko‘rsatish;
  
• 
  ilgari sug‘urtalovchi tomonidan o‘z ehtiyojlari uchun olingan yoki sug‘urta shartnomasini amalga oshirish natijasida uning ixtiyoriga o‘tgan mol-mulkni realizatsiya qilish yoki ijaraga berish;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasining reyting tashkilotlari va chet el reyting tashkilotlari reytinglarini olish; - o‘zining alohida bo‘linmalarini tashkil etish.
  

Sug‘urtalovchi:

• 
  sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlari talablariga rioya etishi;
  
• 
  sug‘urta faoliyatini amalga oshirish chog‘ida olingan axborotning mahfiyligini qonun hujjatlari talablariga muvofiq ta’minlashi;
  
• 
  o‘zi vakolat bergan sug‘urta agentlarining reestrini yuritishi;
  
• 
  qonun hujjatlarida belgilangan axborotni maxsus vakolatli davlat organining talabiga binoan taqdim etishi;
  
• 
  sug‘urta hodisasi yuz bergan taqdirda, qonun hujjatlarida yoki sug‘urta (qayta sug‘urta qilish) shartnomasida nazarda tutilgan muddatlarda barcha zarur hisob-kitoblarni amalga oshirishi va sug‘urta tovoni to‘lashi;
  
• 
  firmaning nomi, tashkiliy-huquqiy shakli yoki joylashgan eri o‘zgargan taqdirda, bu haqdagi axborotni sug‘urta qildiruvchilarga qonunda belgilangan tartibda etkazishi;
  
• 
  sug‘urta zaxiralarini maxsus vakolatli davlat organi belgilaydigan tartibda va shartlarda shakllantirishi hamda
  

joylashtirishi;

• 
  qonun hujjatlarida belgilangan tartibda har yili majburiy auditorlik tekshiruvidan o‘tishi;
  
• 
  maxsus vakolatli davlat organi belgilagan tartibda bir yilda kamida bir marta aktuariyni (aktuar tashkilotni) aktuar xizmatlar ko‘rsatish uchun jalb etishi;
  
• 
  maxsus vakolatli davlat organi belgilagan shaklda, tartibda va muddatlarda yillik moliyaviy hisobotni e’lon qilishi;
  
• 
  qonun hujjatlarida belgilangan tartibda buxgalteriya hisobini yuritishi, moliyaviy, statistika, soliq hisobotlarini va boshqa hisobotlarni tuzishi shart.
  

Sug‘urta tashkilotlari ustav kapitalining eng kam miqdorlari qonunchilik hujjatlarida ko‘rsatilgan tartibda shakllantiriladi. Boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlardan farqli ravishda sug‘urta tashkilotlari ustav kapitalining 90 foizi pul shaklida bo‘lishi talab etiladi va litsenziya olayotgan paytda ustav kapitali 100 foiz shakllantirilgan bo‘lish lozim.
deganda sug‘urta voqeasi yuz berishining matematik jihatdan ehtimolligi hisob-kitobini amalga oshirish, takroriylik va zarar yetkazilish oqibatlarining og‘irlik darajasini aniqlash, sug‘urta zaxiralarini hisob-kitob qilish, sug‘urta jarayonini tashkil etish uchun zarur xarajatlar hajmini aniqlash, sug‘urta xizmatlari tannarxini hisob-kitob qilish, sug‘urtaning (qayta sug‘urta qilishning) har bir turi bo‘yicha tarif stavkalarini belgilash, investitsiya faoliyati natijalarini baholash, daromadlarni sug‘urtaning (qayta sug‘urta qilishning) har xil turlari bo‘yicha rejalashtirish va boshqa aktuar xizmatlarini ko‘rsatishni o‘zi ichiga oluvchi aktuar xizmatlari majmuasi tushuniladi.
Ta’kidlash lozimki, O‘zbekiston Respublikasi moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va milliy sug‘urta bozorini tartibga solishga qaratilgan barcha me’yoriy-huquqiy hujjatlar ustida atroflicha to‘xtalib o‘tishning imkoniyati mavjud emas. Shu sababli, ayrim me’yoriy-huquqiy hujjatlarning mazmun-mohiyati va ahamiyatiga e’tiborni qaratdik.