Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

1.2-5-rasm 

---

II BOB. Barg sistemasining shakllanishi, tiplari, tuzilishi va vazifasi 
2.1 Barg sistemasi va uning vazifalari 
Barg juda ham o‗zgaruvchan organ. Bargning o‗zgarishi o‗simlikning 
yashash sharoitiga bog‗liq. Ba‘zan bir tup o‗simlikning o‗zida ham xar xil 
barglar uchraydi. O‗simlikning pastki, o‗rtasidagi, yuqoridagi barglar. Odatda o‗rta 
barglar o‗simliklar uchun tipik barg bo‗lib xisoblanadi. 
Bargning ichki tuzilishi 3 xil bo‗ladi:
1.DORZOVENTRAL,
2.IZOLOTERIAL,
3.RADIAL 
Dorzoventral bargning yuqori tomoni pastki tomonga o‗xshash bo‗lmaydi. 
Chunki yuqori tomonda qoziqsimon to‗qimalar, pastki tomonda esa, bulutsimon 
to‗qimalar joylashgan. Izoloterial bargning yuqori tomoni pastki tomoniga 
o‗xshash bo‗ladi. Bargning yuqorida ham,pastki tomonida ham qoziqsimon 
to‗qimalar joylashgan. 
Radial bargning tuzilishi novdaga o‗xshash bo‗ladi.Bargning ichki tuzilishi 
o‗simlikning yashash sharoitiga ham bog‗liqdir. Issiq sharoitda yashaydigan 
o‗simliklarni Kserofit o‗simliklar deyiladi. 
O‗rta 
iqlimda 
yashaydigan 
o‗simliklarni Mezofit deyiladi. 
Suv 
va nam sharoitda yashaydigan o‗simliklarni Gidrofit deyiladi. O‗simliklarning 
bargi epidermis bilan qoplangan. Ba‘zi o‗simliklarning bargi ko‗p yillik bo‗lsa 
ham, 
(archa, 
qarag‗ay) 
epidermis 
bilan 
qoplangan.Epidermisning 
ustida Kutikula qa-vati yoki mum izlari bo‗ladi. Kserofit sharoitda yashaydigan 
o‗simliklarning bargining epidermisida kutikula qavat qalin, epidermis bir necha 
qavat. Bu o‗simliklarda qoziqsimon to‗qima yaxshi taraqqiy etgan. 
Mezofit sharoitda yashaydigan o‗simliklarda epidermis 1 qavat, qoziqsimon 
to‗qima ham bargning yuqori tomonidan odatda bir qavat joylashgan bo‗ladi. 
Ba‘zan 2 qavat ham bo‗lishi mumkin. Gidrofit sharoitda yashaydigan o‗simliklarda 

---

qoziqsimon to‗qima bo‗lmaydi. Kserofit sharoitda yashaydigan o‗simliklarda 
ustitsalar fa-qat bargning pastki tomoniga joylashgan bo‗ladi. 
Mezofit sharoitda yashaydigan o‗simliklarda ustitsalar barg-ning asosan 
pastki tomonida, qisman yuqori tomonga joylashgan bo‗ladi. Gidrofit sharoitda 
yashaydigan o‗simliklarda esa, ustitsalar bargning yuqori va pastki tomoniga 
joylashgan bo‗ladi. 
Bargning plastinkasi 2 qismdan iborat: 1.Bargning yumshoq qismi- Mezofil 
2.Bargning tomir o‗tgan qismi 
Bargning yumshoq qismi mezofillda qoziqsimon va bulutsimon to‗qimalar 
joylashgan. Odatda qoziqsimon to‗qimaning ichkari tomonida bulutsimon to‗qima 
joylashgan. Qoziqsimon to‗qima zich joylashgan bo‗ladi. Bulutsimon to‗qimaning 
xujayralari orasida bo‗shliq bo‗ladi.
Bargning 
mezofil 
qismida ba‘zi 
xujayralarda kristallar to‗planadi. 
Ba‘zilarning 
xujayrasida 
suv 
zapaslari 
to‗planadi. 
Ba‘zan mezofillda toshsimon xujayra sklereid uchraydi. Mas:choyning bargida. 
Ba‘zan o‗simliklarning mezofilida oshlovchi dubil moddalar, efir moylari va 
boshqa moddalarni ishlab chiqaradigan xujayralari uchraydi. Mas: lavr, evkalipta, 
magnoliya va boshqalar.
Qoziqsimon va bulutsimon to‗qimalarni-assimilyatsion to‗qima deb ham 
yuritiladi.Chunki ularning xujayrasida fotosintez protsessi bo‗lib turadi. 
Bulutsimon to‗qi-ma siyrak joylashganligi uchun xujayralar oralaridan 
xavo o‗tib turadi. Natijada barg shamollatib turiladi. Shuning uchun bu to‗qimani 
ventelyatsion to‗qima deb ham yuritiladi.
Bargning tomir o‗tgan qismida mexanik to‗qima kollenxima, asosiy to‗qima, 
hamda o‗tkazuvchi to‗qima bog‗lamlari joylashgan. O‗tkazuvchi to‗qima 
bog‗lamlarining soni 1 tadan 7 tagacha boradi. O‗tkazuvchi to‗qima bog‗lamida 
kambiy bo‗lmaydi. Ya‘ni o‗tkazuvchi to‗qima bog‗lami yopiq bo‗ladi. O‗tkazuvchi 
to‗qima bog‗lami kolloterial tipda tuzilgan. Floema kollenximaning pastki 
tomoniga joylashgan bo‗ladi. (Poyadan farqi) bargning yumshoq qismiga qattiqlik 
beruvchi mod-dalarni idioblast deyiladi. 

---

Bargning tuzilishi. Barg quyidagi qismlardan tuzilgan bo‗ladi. Barg ban
di, plastinkasi, yon bargcha va barg asosi. Barg asosi bilan novdaga birlashib tura
di. Barg bandi barg asosi va plastinkasini orasida hosil bo‗ladi. Uning vazifasi barg
ni yorug`likka karatib, maxanik vazifani bajarishidir. U ayrim o‗simliklarda yaxsh
rivojlangan bo‗lsa, ayrimlarida bo‗lmaydi. Bunday barglar o‗tros burglar
deyiladi. Bunday barglar gallagulli o‗simliklarda hosil bo‗lib, barg sinchasi,
tilchasini hosil qilib bo‗g`indan bo‗g`ingacha 
masofada joylashadi. Yon bargchalar mayda bo‗lib asosan 2 tadan bo‗ladi.
Vazifasi kurtakni himoya qilishidir. Ayrim o‗simliklarda ular tushib ketadi 
(samish, olma, nok). Masalan: moshda, g`o‗zada uch burchakli bo‗lsa,
akatsiyada tikanaklarga aylanadi. Vegetatsiya davrida har bir o‗simlikda quyidagi t
oyifadagi barglar hosil bo‗ladi.
Bargni o‗lchami har xil. Masalan:But guldoshlar oilasi vakillari bir necha mm
barg hosil qilsa, tropik o‗simliklar 10-22mga yetadigan barglar hosil qiladi.
Makkajo‗xori 1 m gacha, bananniki 1 m, eni 40 - 50 sm 
Afrika,
Amerikada o‗sadigan 
Palmaniki uzunligi 25- 22 m. eni 10 - 12 m va x.k.
Bargni miqdori o‗simlik yuzasini ko‗paytirib byeradi. Masalan: 1 ga maydon
dagi makkajo`xori bargi 12 ga yuzaga ega bo‗lsa, kartoshka bargi 40 ga 
yuzani hosil qiladi. O‗simliklarda morfologik tuzilishga ko‗ra oddiy va murakkab 
barglar hosil bo‗ladi. Oddiy barg deb fasat bitta barg plastinkasi bo‗lgan
barglarga aytiladi. Bir necha barg plastinkasi bo‗lsa murakkabarg deyiladi.