Akustika 1- §. Tovush fizik hodisadir. Tovushning tarqalishi

Akustik qarshiliklar, 

c  20°S da 
2.1-jadval. 
Material 
s
m
s
/
,
3
/
,
m
kg

s
m
kg
s

2
/
,

Temir 
5170 
7,800 
400000000 
Beton 
2200 
2,200 
48000000 
Yog`och 
5000 
500 
25000000 
Suv 
1440 
1,000 
14400000 
Po‘kak
430 
300 
1300000 
Rezina 
60 
1,000 
600000 
Havo 
340 
0,13 
4400 
Endi sferik to‘lqinlarni tekshiraylik. Tarqatuvchi sirtning o‘lchamlari to‘lqin 
uzunligiga nisbatan kichiklashib borganda to‘lqin fronti sezilarli darajada egrilashadi. 
Bunga sabab shuki, tebranish energiyasi tarqatuvchidan hamma tomonga qarab 
tarqaladi. 
Hodisani quyidagi sodda misoldan yaxshiroq tushunib olish mumkin. Suv 
yuziga uzun yog`och tushib ketdi, deb faraz qilaylik. Buning natijasida paydo bo‘lgan 
to‘lqinlar yog`ochning ikki tomoniga parallel qatorlar holida tarqaladi. Suvga 
kichkina tosh tashlanganda esa ahvol boshqacharoq bo‘lib, bunda to‘lqinlar 

---

30 
kontsentrik doiralar ko‘rinishida tarqaladi. Yog`och, suv sirtidagi to‘lqin uzunligiga 
qaraganda kattadir; undan uzoqlashayotgan to‘lqinlarning parallel qatorlari yassi 
to‘lqinlarning ko‘rgazmali modelidan iborat bo‘ladi. Toshning o‘lchamlari esa kichik; 
u tushgan joydan tarqaladigan doiralar bizga sferik to‘lqinlarnnng modelini beradi. 
Sferik to‘lqinlar tarqalayotgan vaqtda to‘lqin frontining sirti uning radiusi kvadratiga 
proporsional ravishda ortib boradi. Tovush manbaining quvvati o‘zgarmaganda 
r
radiusli sferik sirtning har bir sm
2
yuzasi orqali oqib o‘tuvchi energiya 
2
r
ga teskari 
proporsionaldir. Tebranish energiyasi amplitudaning kvadratiga proporsional 
bo‘lganligi uchun, ravshanki, sferik to‘lqinda tebranish amplitudasi tovush 
manbaidan o‘lchangan masofaning birinchi darajasiga teskari proporsional ravishda 
kamayishi kerak. Demak, sferik to‘lqinning tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega 
bo‘ladi: 





 

s
r
t
r
a


sin
(2.5)