«Ақлий ҳужум», «Ролли ўйинлар», «Кластер», «Танқидий тафаккур», «Бумеранг», «Дебатлар», «Таққослаш», «Муаммоли ўқитиш»,

22.“Ziyraklik” o’yini.

Bu o’yinda o’quvchilar 2 guruhga bo’linib, sinf xonasida bir-biriga qarab tiziladilar. 1 guruhdagi 1 chi o’quvchi birta matematik termin aytadi. 2 guruhdagi 1 o’quvchi uning nimaligini aytadi. Keyin 2 guruhdagi 2 o’quvchi matematik termin aytadi. O’yin o’quvchilarning barchasi aytguncha davom etadi.

1 guruhninig 2 chi o’quvchisi nima ekanligini tushuntiradi. O’yin shunday oxirgi o’quvchigacha davom etadi. O’yin tugagandan so’ng o’quvchidan o’yinga munosabati qandayligi va o’yinda o’zini qanday his qilganligi so’raladi.

23.“Bingo” o’yini.

Sinf doskasiga yoki katta plakatda quyidagi tartibda fanga doir tushunchalar nomi yozib qo’yiladi. Bolalar soniga mos qilib ko’paytirish ham mumkin.  Bolalarga jadvalni daftarlariga chizib olishni taklif qilinadi. O’yinni boshqaruvchi jadvalning kataklarida yozilgan tushunchalar haqida birma-bir ayta boshlaydi. Bola o’sha katakdagi yozuv ustidan uradi. Qator gorizontal, vertikal yoki dioganal bo’yicha to’lsa o’sha zahoti bola tomonidan bingo deyiladi. Barcha kataklar urilgancha o’yin davom etadi. G’oliblar rag’batlantiriladi. Masalan:

S=ab	V=sbv	V=a^3
S=a^2	1 metr
S=	l=2	P=a+b+c

O’yinni olib boruvchi katakdagi belgilar nomini har qayerdan aytadi. (yuzani topish formulasi, uchburchak peremetrini topish formulasi, aylana yuzini topish formulasi, uzunlik o’lchov birligi, hajmni topish formulasi...)

Qator dioganaliga to’ladi. O’quvchilardan biri “bingo” deydi.) O’yin barcha formulalarni, belgilashlarni aytib tugatguncha davom etadi.

24.“Do’stingni top” o’yini.

Butun sinf o’quvchilariga kartochkalar beriladi. Kartochkalarda o’tgan mavzuni so’raydigan savol va javoblar yozilgan bo’ladi. Bir boshdan savol o’qiladi, shu savolning javobi kimga bo’lsa javob beradi

25."Domino” o’yini.

O’yinga 2 ta o’quvchi qatnashadi. Ular xuddi domino o’yiniday o’ynaydilar. Faqat dominonig kartochkasida matematika faniga oid savol va javoblar yozilgan bo’ladi. Birta kartochkada savol, bishqa kartochkaga javobi yozilgan bo’ladi.. Bolalarning vazifasi mos keladiganini topib o’shani ro’para qo’yish. Kartochkalar tugaguncha o’yin davom etadi.

26.“Men kim men” o’yini.

3 ta o’quvchining boshiga so’zlar yozilgan peshonabog’lar kiygiziladi. O’quvchilarning vazifasi peshonabog’ida yozilgan matematika faniga asos solgan olimning nomini topishdir. Ular turli savollar beradilar. O’tirgan o’quvchilar “Ha” yoki “Yo’q” deb javob beradilar.

27.“Zinama - zina” o’yini.

Bunda bir o’quvchi yoki guruhlarda o’tirgan o’quvlchilar bilan alohida- alohida o’yinni tashkil etish mumkin. Bunda savollar oddiydan murakkabga qarab beriladi. Beriladigan ballar ham savolga qarab oshib boradi. Savollar albom varag’ida tayyorlangan xaltachalarda qo’yiladi.

28. “Burchaklar” o’yini

Bu o’yinda butun sinf o’quvchilari jalb qilinadi. O’quvchilar 4 guruhga bo’linadi. Sinfning to’rt burchagiga yozuvlar yozilgan plakatlar osib qo’yilgan bo’ladi. Yozuvlarda qoyidagilarni yozish mumkin.

1. Nazariyotchilar 3. Izohlovchilar

2. Amaliyotchilar 4. Rassomlar

Burchaklarda nazariyotchilar yechishi uchun masalalar, javob topish uchun savollar qo’yiladi.

Amaliyotchilar uchun amaliy ishlardan namunalar, ularni bajarish uchun materiallar, modellat, qo’lda yasalgan shakllar….. qo’yiladi.

Izohlovchilar uchun yozilgan topshiriqlar qo’yiladi.

Rassomlarning vazifasi. Burchaklarda qo’yilgan topshiriqlarning rasmini chizish. Guruhlar topshiriqlarni bajargandan so’ng o’zaro o’rin almashtiradilar.35 minut davomida har bir guruh 4 burchakda qo’yilgan topshiriqlarni bajarishi kerak. 10 daqiqa taqdimotga beriladi.

29 “Men nima men” o’yini.

3ta o’quvchining boshiga so’zlar yozilgan peshonabog’lar kiygiziladi. O’quvchilarning vazifasi peshonabog’ida yozilgan matematika faniga oid asboblar, shakllar …..topishdir. Ular turli savollar beradilar. O’tirgan o’quvchilar “Ha” yoki “Yo’q” deb javob beradilar.

30 “Ajoyib kvadrat” o’yini.

Quyidagi kvadratga 1dan 9 gacha sonlarni shunday joylashtiringki, bu sonlarning barcha yo’nalishdagi (vertical, gorizontal, dioganal) yig’indisi 15 ga teng bo’lsin.

Javobi: Buni topish uchun 1 dan 9 gacha sonlar bo’lgan sonlar quyidagicha sonlar va dioganal chgiziqlar o’tkaziladi. Dioganal chiziqlar o’tkazilgandan keyin kvadratdan tashqariga 4 ta son qoladi. Bu sonlarni joylashtirish tartibi quyidagicha: tashqarida qolgan son qo’shni bo’sh katakka qo’yilmasdan qarama-qarshi bo’sh katakkka yoziladi.

2	7	6
9	5	1
4	3	8

Guruhlarga ajratish usullari.

1-usul:

Natural sonlar.

1. 5-sinfda natural sonlar bo’limi o’tilgandan keyin, quyidagi usulda o’quvchilarni guruhlarga ajratish mumkin:1-9 gacha natural sonlar ketma-ketligi 1,2,3,4,5,6,7,8,9 yoziladi. O’quvchilar parta boshidan shu natural sonlarni aytishadi, 10-o’quvchi yana birdan boshlab aytadi, 20-o’quvchi ham xuddi shunday. Natijada har bir songa 3 tadan o’quvchi to’g’ri keladi, 9ta guruh hosil qilinadi. O’quvchilar o’z guruhlarini topib birga o’tirishlari taklif etiladi.

1. Bir 4.To’rt 7. Yetti

2. Ikki 5. Besh 8. Sakkiz

3. Uch 6. Olti 9. To’qqiz

Guruhlar taqdimotini quyidagicha o’tkazdilar.

Birinchi guruh taqdimoti.

Bir haqida maqollar

1. Birni kessang 10 ni ek.

2. Bir kishi ariq ochar, yuz kishi suvin ichar.

3. Bitta mard butun elni tanitar.

4. Bilagi zo’r birni yiqitsa, bilimi zo’r mingni yengar.

Ikkinchi guruh taqdimoti.

Ikki haqida

1. Qars ikki qo’ldan chiqur.

2. Bir bosh durust, ikkitasi kengashsa yanada yaxshi.

3. Ikki kishi bilgan sir pinhon qolmas.

4. Ikki oyoq ham bir manzilga eltur.

5. Ikki yarim bir butun.

Topishmoq

Ikki qo’shni butun olamni ko’rishar-u, ammo bir-birlarini hech ko’rishmas.(ko’z)

Uchinchi guruh taqdimoti.

Uch haqida

Uch narsani topib bo’lmaydi: sultonning oliy himmatini, daryoning o’z-o’zicha foyda keltirishini, dushmandan sugut (so’zida turishi)ni.

Uch hunar boshqa uch narsa bilan qo’shilmaydi: haqiqat-so’z bilan, shafqat-g’azab bilan, shirin taom- hirs bilan.

Uch so’zining uch xil ma’nosi.

Uch - 1,2,3 sanoqdagi son.

Uch – ish (o’qish natijasini baholovchi daraja)

Uch – parvoz qil, qanot qoq ma’nosidagi da’vat.

To’rtinchi guruh taqdimoti.

To’rt haqida

To’rtovlon tugal bo’lsa, unmaganni undirar.

Qadimgi faylasuflar olamdagi jamiki tirik va notirik mavjudotning asosi to’rt unsurdan iborat deb bilganlar, bular suv, havo, tuproq va olovdan iborat.

Har to’rt yilda bir qabisa yili kelib unda fevral oyi 29 kundan iborat bo’ladi.

Beshinchi guruh taqdimoti.

Besh haqida

1. Besh yulduzda beshta burchak bor. Uni beshburchak deb atasa bo’ladi.

2. Yer yuzida odamlar istiqomat qiladigan 5 ta qit’a mavjud.

3. Besh baho – a’lo baho.

Oltinchi guruh taqdimoti.

Olti haqida

Oltovlon ola bo’lsa og’zidagin oldirar.

To’rtovlon tugal bo’lsa unmaganni undirar.

Yettinchi guruh taqdimoti.

Yetti haqida

Yetti o’lchab bir kes.

Bir bolaga yetti mahalla ota-ona.

Yettining haqi 7 daryoni quritar.

. Qadimdagi odamlar tasavvuriga vaqt tushunchasi asosan, 7 raqami bilan bog’liq bo’lgan. Turmushda oy fazalarning har 7 kunda almashinib turishi, osmondagi 7 o’zgaruvchan sayyoraga asoslanib 7 kunlik vaqt birligi – hafta yaratilgan.

Yakshanba – Shams (Quyosh) ;

Dushanba – Qamar (Oy) ;

Seshanba – Mirrix (Mars) ;

Chorshanba – Utorud (Saturn) ;

Payshanba – Mushtariy (Merkuriy) ;

Juma – Zuhra (Venera) ;

Shanba – Zuhal (Yupiter) ;

Iboralar:

a) yetti avlod

b) yetti pusht

c) yetti donishmand

d) yetti pir

e) yetti yulduz

f) yetti yoshdan yetmish yoshgacha

j) yetti og’ayni botirlar va hokazo .

Yetti iqlim mo’jizasi :

a) Misr ehromlari

b) Bobil osma bog’lari

c) Artemida ibodatxonasi

d) Galikarnasdagi dahma

e) Zevs haykali

f) Rodosdagi Koloss haykali

j) Iskandar mayog’i

Dispersiya – oq yorug’likning shisha prizmadan o’tib yetti rangga ajralishi, bular:

a) qizil

b) zarg’aldoq

c) sariq

d) yashil

e) havo rang

f) ko’k

j) binafsha

Ark qurilishi haqida g’alati afsona mavjud. Narshaxiyning “Buxoro tarixi” nomli asarida aytilishicha, bu obida osmondagi “Yetti qaroqchi” yulduz turkumi shaklidagi yettita tosh ustiga qurilgan.

Sharq mamlakatining ko’pisi Navro’z tantanalarini nishonlash-ganda 7 raqamiga qat’iy amal qilingan. An’anaga ko’ra dasturxonga 7 xil “S” harfi bilan boshlanadigan ne’matlar tortilar ekan. Bular :

a) Sumalak

b) Seb (olma)

c) Sabz (maysa)

d) Sanjid (jiyda)

e) Somsa

f) Haft salom

j) Sarshir (qaymoq)

Buni qarangki, notalar ham 7 tadan iborat.

Sakkizinchi guruh taqdimoti.

Sakkiz haqida.

Shaxmat taxtasidagi qator va xonalar soni sakkiztadan, sakkiz soatlik ish kuni.

To’qqizinchi guruh taqdimoti.

To’qqiz haqida.

9 ga oid 9 topshiriq:

1. 9 gacha bo’lgan raqamlar yig’indisi nechaga bo’linsa 9 chiqadi.

2. 9 gacha bo’lgan raqamlarni shunday tartibda ikkitadan qilib yozingki ularning yig’indisidan nuqul 9 hosil bo’laversin.

3. 9 gacha bo’lgan raqamlardan shunday sonlar hosil qilingki, ularning 9 ga bo’lganda, bo’linma: 1,2,3,4,5,6,7,8,9 chiqsin.

4. 9 ga shunday sonni ko’paytiringki, ko’paytma 9 bo’lsin.

5. Shunday sonni topingki, uning o’z-o’ziga ko’paytmasi 9 bo’lsin.

6. Shunday sonni topingki, unga 10 ni qo’shgach 10 ga bo’lsin 9 chiqsin.

7. Qaysi songa 9 qo’shilsa, yig’indi 9 ga teng bo’ladi?

8. Maktablarda 9 oyda boshlanadigan o’quv yili necha oy davom etadi?

9. Qaysi sondan 19 ni ayirib 9 ga bo’lsak, 9 chiqadi?

2-usul.

Tug’ilgan oylar bo’yicha guruhlarga ajratish.

O’qituvchi navbat bilan oylar nomini aytadi. O’quvchilar ketma-ket doska yoniga chiqib tiziladilar.

1. Yanvar

2. Fevral

3. Mart

4. Aprel

5. May

6. Iyun

7. Iyul

8. Avgust

9. Sentabr

10. Oktabr

11. Noyabr

12. Dekabr

Bir xil oyda tug’ilganlar ketma-ket turadilar, qatnashuvchilar soni va guruhni nechta kishidan qilishni mo’ljallaganimizga qarab matematikaga oid (matematikadan biror mavzuga oid) terminli atama aytish taklif etiladi. 6 tadan guruh tuzish uchun 1-5 kishi aytgan terminlarni 6-10, 11-15, 16-20, 21-25, 26-30 lar takrorlashi kerak, natijada 1xil terminlarni aytgan 6 kishi 1 guruh va hokazoga ajraladi.

Hosil bo’lgan 5 guruh o’ziga o’tilgan mavzudan nom qo’yadi:

Darslarimizdan birida o’quvchilar o’z guruhlarini quyidagicha nomladi.

1. Ulush.

2. Kasr.

3. Nisbat.

4. Bo’linma.

5. Son.

Guruhlar o’z taqdimotlarini quyidagicha o’tkazdilar. Guruh nomi boshlanadigan harfiga matematik atamalar topgan..

1 guruh taqdimoti.

1. Ulush-

Ulug’bek, Umar Xayom, uch, uzun, uchburchak, usul.

2 guruh taqdimoti.

2. Kasr-

kvadrat, katta, kichik ko’rgazma, kalkulyator, kompyuter, kub, ko’plik, kilogramm.

3 guruh taqdimoti.

3. Nisbat-

nol, nomer, Nyuton, nuqta.

4 guruh taqdimoti.

4. Bo’linma-

baho, bal, bank, betta balandlik, burchak, besh, bir, birlik.

5 guruh taqdimoti.

5. Son-

sakkiz, sakkizburchak, sonli ifoda, sig’im, surat, sanoq, santimetr.

3-usul:

Fasllar bo’yicha guruhlarga ajratish.

Guruh tuzishning yo’llaridan biri qaysi faslda tug’ilganiga qarab saflanishni taklif etishdir. O’qituvchi fasllarni ketma-ket qish, bahor, yoz, kuz deb ataydi. Qatnashuvchilar qishda tug’ilgan bo’lsalar 1-bo’lib, chiqadilar va ketma-ket turadilar. Agar bahorda tug’ilgan bo’lsalar 2-bo’lib chiqadilar va hokazo jarayon davom etadi.

Saflangandan so’ng 7 ta qatnashuvchiga musiqadagi notalarni aytish taklif etiladi. Ular do, re, mi, fa, sol, lya, si deb aytadilar, qolganlar o’z turgan o’rniga qarab yana 1 marta notalarni takrorlaydi. Qatnashuvchilar soni tugaguncha bu jarayon davom etadi. Barcha bir-birini topib ya’ni do-lar 1 guruh, re-lar 1 guruh, mi-lar 1 guruh va hokazo si-lar 1 guruh bo’lib o’tirishga taklif etiladi.

Guruhlar o’z taqdimotini o’tkazish uchun quyidagi innovasion usulni qo’llash taklif etildi. Har 1 guruhga nota nomi qatnashgan matematik atama topishi taklif etildi..

Do-

doira, dona, miqdor, dodekaedr, doimiy son.

Re-

rene, rekord, teorema, differensial, rebus.

Mi-

minus, misol, minut, ming, million, milliard, millimetr, milligramm, Al Xorazmiy, Mirzo Ulug’bek, umumiy, taxminiy.

Fa-

Fales, masofa, fazo, fan, Farg’oniy, Pifagor, faraz, grafa, alfa.

Sol-

misol, soliq, solishtirma, soli, , fasol, persol, solnoma.

Lya-

lyamda, astrolyabiya, kalkulyator, perpendikulyar.

Si-

Ibn Sino, simmetriya, doirasimon, sinus, kosinus, sigma, ratsional, irratsional, sistema, aksioma.

Barcha guruhlar yozganlarini spikerlari orqali aytgandan so’ng, birinchi yozganingiz guruhingiz nomi deb aytiladi. Guruh o’z taqdimotini o’tkazish uchun kelishadilar. Dars davom etadi.

4-usul:

Guldasta usuli.

Geometrik shakllarni 6 tadan kichik kartochkalarda chizib darsdan oldin tayyorlab qo’yiladi. Xuddi shu 6 ta geometrik shakllarni kattaroq qog’ozda chizib qo’yiladi. G’o’ng’uroq chalinishi bilan kartochkalar o’quvchilarga beriladi. O’quvchi kartochkasidagi chizmaga qarab katta chizmaga chizilgan mos chizmaning yoniga borib o’sha partaga o’tirishi lozim.

Guruh a’zolari o’z joylarini topib o’tirgandan keyin guruh taqdimotlarini o’tkazish uchun maslahat qildilar. Bunga 3 daqiqa vaqt berildi. Guruh nomini o’zlari belgilaydilar. Darslarimizdan birida o’quvchilar guruhlarini quyidagicha nomladilar.

1. Al-Xorazimiy

2. Beruniy

3. Ibn Sino

4. Al-Farg’oniy

5. Mirzo Ulug’bek

6. Ahmad Donish

Guruhlar o’z taqdimotlarini quyidagicha o’tkazdilar:

1 guruh taqdimoti.

Al-Xorazmiy so’zidagi har bir harfiga matematik termin topgan.

A- arifmetika

l- lyamda

X- x(ixs belgisi)

o- og’ma

r- radius

a- aylana

z- zij(jadval)

m- minut

i- Ibn Sino

y- yo’nalish