Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- O`z-o`zini tekshirish uchun savollar
- LAPLAS OPERATORINI TEKIS VA NOTEKIS TO`RDA APPROKSIMATSIYA QILISH. PUASSON TENGLAMASI UCHUN DIRIXLE AYIRMALI MASALASI
- 1. Laplas operatorining ayirmali approksimatsiyasi
2. Masalaning umumiyroq qo`yilishi Endi masalani umumiyroq qo`yilishini qaraymiz. T t x D T 0 1 0 to`g`ri to`rtburchakda giperbolik tipli tenglama uchun 1-chegaraviy masalani qaraymiz , ) , ( ), , ( 2 2 x u t x k x Lu t x f Lu t u , ) , ( T D t x (8) ), ( 0 ), ( ) 0 , ( 0 0 x u t ) u(x, x u x u (9) ), ( ) , 1 ( ), ( ) , 0 ( 2 1 t u t u t u t u (10) , c ) t , x ( k c 2 1 0 bu erda ]. T t ( x D T 0 1 0 Faraz qilaylik masala T D da yagona uzluksiz va etarlicha hosilalarga ega bo`lgan echimga ega bo`lsin. k(x,t) (va f(x,t) o`ng taraf ot o`qqa parallel chekli sondagi to`g`ri chiziqlarda 1- tur uzilishga ega bo`lishi mumkin (qo`zg`almaydigan uzilishlar). Har bir chiziqda 0 ,..., 2 , 1 , s s x s uzilishlarda qo`shmalik sharti bajariladi: 0 0 0 0 x u k t , u ) t , ( u u s s . (11) Endi (8)-(10) masala uchun bir jinsli ayirmali sxemalarni tuzishga kelamiz. 1 0 1 0 0 I i h x , x , I ,..., , i , x € to`r 1 0 x da ixtiyoriy notekis to`r, J ,..., , , j , j t € j 2 1 0 to`r T t 0 da ixtiyoriy tekis to`r, h h € - to`r esa T D to`g`ri to`rtburchakda berilgan to`r bo`lsin. Avvalo fiksirlangan t da Lu+f operatorni approksimatsiyalaymiz va x € x ) u ) t , x ( a ( u - ayirmali operatorga keltiramiz. Bularni quyidagicha almashtiramiz ) , ( j t t t t u ) t ( F Lu , u ~ t u j 2 1 2 2 , Bu erda , u u ) ( u € u ) , ( 2 2 1 1 1 2 1 1 1 j j j x € x j j u u € , u u , u u , u ) t , x ( a u ) t ( . Quyidagi belgilashlarni eslaymiz , 1 , i i i i x h v v v , 1 , 1 1 , i x i i i i x v h v v v , v v v i i i i, x € 1 117 bu erda ), h h ( , i i i 1 5 0 , 2 2 dx v d Lv x € x i, x € x i i i i i i i i h v v h v v h v v v L 1 1 1 1 , va bulardan quyidagi vaznli bir jinsli uch qatlamli sxemani hosil qilamiz ) , ( 2 1 ) ( y t y j t t . (12) t=t j o`rta qatlamda a koeffitsientni olamiz Quyidagi t t t y , y y y € 2 5 0 , t t t y , y y y 2 5 0 0 , bu erda 2 / ) ( y y y t , 2 / ) 2 ( y y y y t t larni qo`llab 0 2 1 ) ( 2 1 ) , ( t y y y t t y 2 2 1 ) ( 5 , 0 ni hosil qilamiz, bulardan keyin (12) sxemani quyidagicha yozamiz y y ) ( y ) ( , E t t t 0 2 1 2 2 1 5 0 , (13) bu erda E – birlik operator. 2 1 da simmetrik sxemani hosil qilamiz j t t t ), t , x ( y y E 0 2 (14) va uni o`rganish bilan cheklanamiz. (10) chegaraviy shartlar va (9) birinchi boshlang`ich shart aniq qanoatlantiriladi ) x ( u ) , x ( y ), t ( u ) t , ( y ), t ( u ) t , ( y 0 2 1 0 1 0 . (15) ) ( / 0 0 x u t u t ikkinchi boshlang`ich shartni ikki usul bilan approksimatsiyalash mumkin. Bitta usul yuqorida ko`rsatildi 0 0 0 0 0 5 0 0 t z ) f Lu ( , ) x ( u ) x ( u~ ), x ( u~ ) , x ( y . (16) U bo`yicha ikkinchi tartibli approksimatsiyaga ega. Ikkinchi usul shundan iboratki, y( ) ni aniqlash uchun quyidagi ayirmali tenglama yoziladi . )) , x ( f u ( , ) x ( u ) , x ( y )) ( E ( t 0 5 0 0 0 0 0 2 (17) Natijada (14)-(16) (yoki (14), (15), (17)) ayirmali masalani hosil qilamiz. Bu sxema uch qatlamli deyiladi. YAngi qatlamdagi 1 j y y € ni hisoblash uchun avvalgi ikkita qatlamdagi j y va 1 j y qiymatlarni bilish kerak. Har bir 1 j t t yangi qatlamda chegaraviy masala 1 j y y € ga nisbatan echiladi (progonka usuli bilan): , F y € E 2 2 1 0 1 0 u € y € , u € y € , ih x I , , t , y y ) ( y y ) t ( F 2 2 1 2 2 ). , x ( f , ) x ( u u ) ( ) , ( u ) ( F 0 5 0 0 5 0 0 2 0 0 2 0 118 O`z-o`zini tekshirish uchun savollar 1. Tor tebranish tenglamasi uchun birjinsli holda boshlang`ich chegaraviy masala qanday qo`yiladi? 2. Tor tebranish tenglamasi uchun bir parametrli ayirmali sxema qanday tuziladi? 3. Xatolik uchun masala qanday aniqlanadi? 4. ) h ( O 4 2 aniqlik bilan sxema qanday hosil qilinadi? 5. Uzilishga ega koeffitsientlar bilan berilgan tenglama uchun masala qanday qo`yiladi? 6. Uzilishga ega koeffitsientlar bilan berilgan tor tebranish tenglamasi uchun ayirmali sxemalar qanday tuziladi? 119 14 - ma`ruza LAPLAS OPERATORINI TEKIS VA NOTEKIS TO`RDA APPROKSIMATSIYA QILISH. PUASSON TENGLAMASI UCHUN DIRIXLE AYIRMALI MASALASI Ma`ruza rejasi 1. Ko`p o`lchovli sohada Dirixle masalasi 2. Laplas operatorining ayirmali approksimatsiyasi 3. Laplas operatorining «xoch» notekis shablonda approksimatsiyasi 4. Misol 5. Sxema xatoligini baxolash 6. Ayirmali tenglamaning kononik shakli Kalit so`zlar: Dirixle masalasi, «xoch» shablon, notekis shablon, approksimatsiya xatoligi, to`g`ri to`rtburchakda Dirixle masalasi, kanonik shakl Puasson tenglamasi uchun Dirixle masalasi quyidagicha qo`yiladi: ushbu Г G sohada p G x ), x ( f x u u 1 2 2 (1) Puasson tenglamasini hamda ushbu x u chegaraviy shartni qanoatlantiruvchi uzluksiz x u funktsiyani topish talab qilinadi. Bu erda 3 2 1 x ,..., x , x x ; G - r-o`lchovli, chegarasi G bo`lgan chekli soha. 1. Laplas operatorining ayirmali approksimatsiyasi 2 1 x , x x tekislikda 2 1 2 2 2 1 , , x u u L , u L u L u . (2) Laplas operatorining ayirmali ko`rinishini yozamiz. 2 1 x , x x nuqtada har bir 2 1 2 1 x u u L yoki 2 2 2 2 x u u L operatorlarni uch nuqtali 1 yoki 2 operatorlar bilan approksimatsiyalaymiz , ) x , h x ( v ) x , x ( v ) x , h x ( v h v v ~ v L x x 2 1 1 2 1 2 1 1 2 1 1 1 2 1 1 1 (3) , ) h x , x ( v ) x , x ( v ) h x , x ( v h v v ~ v L x x 1 2 1 2 1 2 2 1 2 2 2 2 2 1 2 2 (4) bu erda approksimatsiya belgisi, h 1 >0, h 2 >0 – berilgan sonlar (x 1 va x 2 o`qlar bo`yicha qadamlar). 120 1 operator (x 1 -h 1 , x 2 ), (x 1 , x 2 ), (x 1 +h 1 , x 2 ) regulyar uchnuqtali shablonda, 2 operator esa (x 1 , x 2 -h 2 ), (x 1 , x 2 ), (x 1 , x 2 +h 2 ) regulyar uchnuqtali shablonda aniqlangan. (3) va (4) dan foydalanib, (2) Laplas operatorini besh nuqtali «xoch» shablonda aniqlangan 2 2 1 1 2 1 x x x x v v v v v , (5) chekli ayirmali operator bilan almashtiramiz. 2 h 2 3 0 h 1 1 4 Ko`rinib turibdiki 4 0 2 2 2 3 0 1 2 1 0 2 1 2 1 v v v h v v v h v . (6) Xususiy xolda, h 1 =h 2 =h bo`lganda 0 4 3 2 1 2 0 4 1 v v v v v h v . (7) (5) ayirmali operator bilan (2) Laplas operatorini approksimatsiya qilgandagi xatolikni hisoblaymiz. =1,2 bo`lganda ) h ( O v L h v L ) h ( O x v h x v v 4 2 2 4 4 4 2 2 2 12 12 , (8) unda ) h h ( O v L h v L h v v 4 2 4 1 2 2 2 2 2 1 2 1 12 12 . Bundan ko`rinib turibdiki, agar v(x) - ixtiyoriy funktsiya x a bo`yicha to`rttadan kam bo`lmagan tartibli xosilaga ega bo`lsa, unda 2 2 2 1 2 2 h h h , h O v v bo`ladi. SHunday qilib, (5) ayirmali operator (2) Laplas operatorini «xoch» regulyar shablonda ikkinchi tartib bilan approksimatsiyalaydi. SHunga o`xshash r-o`lchovli (r>2) Laplas operatorining 2 2 1 x u u L , u L Lu p (9) ayirmali approksimatsiyasini tuzamiz. L larni uchnuktali ayirmali operator bilan almashtirib 121 p v v 1 (10) , v v v h v v ) ( ) ( x x 1 1 2 2 1 (11) ni xosil qilamiz, bu erda 1 1 x v v ) ( . Bunda x (+1 ) (yoki x (-1 ) ) - x=(x 1 ,...,x r ) nuqta x a yo`nalish bo`yicha h kesma uzunligida o`ngga (chapga) siljigandagi nuqta. (10) operator uchun shablon 2r+1 ta x, x ( 1 ) , p , 1 nuqtalardan iborat, approksimatsiya xatoligi esa ikkinchi tartibga ega. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling