Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
To`rda approksimatsiya xatoligi Biz xozirgacha lokal ayirmali approksimatsiyani qaradik. Odatda to`rda ayirmali approksimatsiya tartibini baholash talab qilinadi. 92 h - p x x x x ,..., , 2 1 to`r funktsiyalarning biror G Evklid fazosidagi to`r, h H - h da berilgan to`r funktsiyalarning chiziqli fazosi, 0 H - x v silliq funktsiyalar fazosi bo`lsin. Faraz qilaylik, 1) ixtiyoriy 0 H u uchun h h h H u u bo`ladigan h operator mavjud, 2) h va 0 normalar quyidagicha bo`lsin, ya`ni 0 0 lim u u h h h , bunda h - h vektorning normasi. 0 H da berilgan qandaydir L operatorni va h da berilgan h v to`r funktsiyani h h v L to`r funktsiyaga akslantiruvchi h L operatorni qaraymiz (ya`ni h H dan h H ga ta`sir qiluvchi). L operatorni h L ayirmali operator bilan approksimatsiyalash xatoligi deb h h h h Lv v L , to`r funktsiyaga aytiladi, bunda v v h h , Lv Lv h h , v - 0 H dagi ixtiyoriy funktsiya (vektor, element). 0 h da 0 h h intilsa L differentsial operatorni h L ayirmali operator approksimatsiyalaydi deymiz. m h h h h h h h O Lv v L , (16) yoki m h h h h h M Lv v L bo`lsa 0 m tartib bilan L differentsial operatorni h L ayirmali operatori approksimatsiyalaydi deb ataymiz, bunda M - h dan bog`liq bo`lmagan musbat o`zgarmas son. h opeartorni tanlashga misollar: 1) agar x v - uzluksiz funktsiya bo`lsa, u holda h h h x x v x v v , ; 2) 1 1 2 1 2 1 ds sh x v dt t v h x v v h x h x h h , bunda x v - integral funktsiya va h.k. 1 eslatma. Agar p h h h h ,..., , 2 1 - vektor bo`lsa, h ni 2 1 2 2 2 2 1 ... p h h h h uzunlik deb tushunish mumkin. p ,..., 2 , 1 tartib bilan turli h bo`yicha approksimatsiya qilish mumkin. U holda (16) o`rniga p m h h h h h M Lv v L 1 , bunda 0 m . p m m m ,..., , 2 1 lar orasida eng kichik sonni olamiz va uni m bilan belgilab (16) baholashni olamiz. 1. Agar h notekis to`r, ya`ni n h h h h ,..., , 2 1 bo`lsa, misol uchun i n i h h 1 max yoki o`rta kvadratik qiymat h ni olish mumkin, bunda n - tugunlar soni. 93 Misol. Notekis to`rda ayirmali approksimatsiya. 1 0 x kesmada berilgan 1 , 0 4 0 C H funktsiyalar fazosida 2 2 dx v d Lv ni qaraymiz. Quyidagi to`rni olamiz 1 0 1 0 0 n i h x , x , n ,..., , i , x € . Lv operator 1 1 , , i i i x x x noregulyar shablonda i x tugunda aniqlangan 1 1 1 1 5 , 0 , , 1 i i i i i i i i i i i i i h h h h x v v h v v h v v h v L , ayirmali operatorga mos keladi. Quyidagi belgilashlarni kiritamiz i i i i x i i i i x i x i i i i x h v v v h v v v v h v v v 1 , 1 1 1 , , 1 , , , . v L h operatorni quyidagi ko`rinishda yozish mumkin x x i x x i h v v v L , . Approksimatsiyaning lokal xatoligi 2 1 3 i i i i i i h i h O v h h Lv v L ga teng. Demak v L h opeator to`r normada i n i i n i C h h h O 1 1 1 1 max , max birinchi tartibli approksimatsiyaga ega. 2 L to`r normada quyidagicha h O n i i i 2 1 1 1 2 birinchi tartibli approksimatsiyani ham olishimiz mumkin. Biroq 2 1 2 1 1 1 1 i k k k n i i h normada ikkinchi tartibga ega, ya`ni 2 1 h O , bunda i n i h h 1 max . Bu tasdiqni isbotlaymiz. ni 2 2 2 1 6 i i i i i i h O v h h h ko`rinishda yozamiz. 1 1 i i i h O v v ni inobatga olib * * 2 1 2 1 6 i i i i i i i i i h v h v h , topamiz, bu erda 2 * h O i ixtiyoriy normada. i bosh had divergent ko`rinishga ega. SHuning uchun 94 6 6 1 2 1 1 2 1 1 2 1 2 1 1 v h v h v h v h h S i i i k k k k k i k k k i . Bundan 2 Mh S i ekanligi ko`rinib turibdi va haqiqatdan ) ( 2 2 1 1 1 2 ) 1 ( h O S h n i i i . Bundan 2 ) 1 ( ) 1 ( ) 1 ( Mh , ya`ni ) 1 ( normada approksimatsiya xatoligi ikkinchi tartibga ega. ) , ( ) , ( t x y t x y h to`r funktsiyani t x t x h h h , ), , ( to`rda aniqlaymiz. U h x argumentning funktsiyasi bo`lib h norma bilan h H fazoning vektori hisoblanadi. h to`rda ) , ( t x y ni baholash uchun odatda h t h t y y ) ( max normadan yoki quyidagilarning biridan foydalaniladi 2 1 2 ) ( , ) ( t h h t h h t y y t y y . h h v L - t x u u Lu , opeatorning ayirmali approksimatsiyasi bo`lsin. h L operator h to`rda berilgan t x v h , to`r funktsiyalarda aniqlangan. 0 , H t x v bo`lsin. Agar t x v , t bo`yicha uzluksiz bo`lsa, barcha t lar uchun t x v t x v h h , , bo`lishi mumkin. SHunday qilib, h to`rda berilgan t x v h , va approksimatsiya xatoligini aniqlash uchun h h h h h t x t x Lv t x v L t x , , , , , . Bu erda t x v t x v h h , , . L ni h L x bo`yicha 0 m va t bo`yicha 0 l tartib bilan approksimatsiya qiladi deymiz, agar t x v , etarli silliq funktsiyalar sinfida l m h h h O t x , yoki l m h h h M baholash bajarilsa, bunda M - h va l dan bog`liq bo`lmagan musbat o`zgarmas. Sxemalar yaqinlashishi va aniqligi CHekli to`rda biror masalani taqribiy echishda dastlab quyidagicha muloxazaga ega bo`lish kerak, ya`ni bu usul yordamida masala echilaganda masalaning aniq echimiga qanday aniqlikda yaqinlashishi mumkin. SHuning uchun ayirmali sxemalarning yaqinlashishi va aniqligi to`g`risidagi savolni qarab o`tish kerak. chegarali G sohada quyidagi chiziqli differentsial tenglama echimini topish talab qilingan bo`lsin G x x f Lu , . (1) 95 Echim quyidagi qo`shimcha (chegaraviy va boshlang`ich) shartni qanoatlantirsin x x lu , , (2) bunda x x f , - berilgan funktsiyalar, l - chiziqli differentsial operator. G soha to`r bilan almashtiriladi. h - to`r tugunlarining joylashish zichligini xarakterlaydigan vektor parametr bo`lsin, h - chegaraviy tugunlar to`plami. (1), (2) masalaga quyidagi ayirmali masalani mos qo`yamiz , , , , h h h h h h h h x y l x y L (3) bunda x h , x h - ma`lum to`r funktsiyalar, h h l L , - h h h x uchun berilgan to`r funktsiyalarga ta`sir qiluvchi operatorlar. h ni o`zgartirib h y echimlar oilasini olamiz. SHunday qilib turli h lar uchun (3) ayirmali masalalar oilasi qaralishi kelib chiqadi. Bu (3) ayirmali masalalar oilasini ayirmali sxemalar deb ataymiz. (1), (2) masalaning echimiga, h qadamni tanlashdan bog`liq ixtiyoriy berilgan 0 aniqlikda (3) masalaning h y echimi yaqinlashishini tushuntirish uchun h y va x u larni taqqoslash zarur. Bu taqqoslashni h H to`r funktsiyalar fazosida o`tkazamiz. h u - h to`rda x u ning qiymati bo`lsin, bundan h h H u . Ayirmali sxema xatoligi h h h u y z ni qaraymiz. h z uchun shartni yozamiz. h h h u z y ni (3) ga qo`yib h z uchun (3) ga o`xshash quyidagi masalani olamiz , , , , h h h h h h h h x z l x z L (4) bunda h va h - tafovutlar, ular h h h h h h h h u l u L , teng. (4) ning o`ng tomonlari (1) tenglamani (3) ayirmali tenglama bilan va (2) qo`shimcha shartlarni h h h y L ayirmali shart bilan approksimatsiyalashdagi xatolik deyiladi. Qisqasi h - (1) tenglamaning x u echimida h h h y L tenglama uchun approksimatsiya xatoligi, h - (1), (2) masalani echishda h h h y l approksimatsiya xatoligi deymiz. Sxemaning h z xatoligi va h h , approksimatsiya xatoliklarini baholash uchun, mos ravishda h 1 , h 2 , h 3 to`r funktsiyalar normalarini kiritamiz. (3) ayirmali masala echimi (1), (2) masala echimiga yaqinlashadi ((3) sxema yaqinlashadi) deymiz, agar 0 h da 0 1 1 h h h h h u y z , yoki h z h h 1 , bunda 96 0 h da 0 h . (3) ayirmali sxema m h O tezlik bilan yaqinlashadi yoki m -nchi tartibli aniqlikga ega deyiladi, agar etarlicha 0 h h da m h h h h h h M u y z 1 1 , tengsizlik bajarilsa, bunda 0 M - h dan bog`liq bo`lmagan o`zgarmas, 0 m . Quyidagicha savol tug`iladi, ya`ni sxema aniqligining tartibi approksimatsiya tartibidan bog`liqmiq h h h u y z xatolik h (va h ) o`ng qismli (4) masalaning echimi. Approksimatsiya tartibi bilan aniqlik tartibi o`rtasidagi aloqa ayirmali masala echimining o`ng tomondan bog`liqligi bilan xarakterlanadi. Agar h z h va h lardan uzluksiz bog`liq bo`lsa, aniqlik tartibi approksimatsiya tartibi bilan mos tushadi. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling