Ҳалогенҳо (U, Cl, Вr,I, Аt). Тавсифи умумии элементҳо

Хосиятҳои кимиёй. Бром ва йод ба монанди хлор бо филизҳо ва uайрифилизҳо ба таомул дохил мешавад, вале суръати таомули онҳо сустар аст.

∆ ∆
Н₂+Вr₂ 2НВr; Н₂ + I₂ 2HI,
∆ ∆
3Э₂ + 2Al = 2AlЭ₃, 3Э₂ + 2Р 2РЭ₃
Дар ин таомулҳо таъсири йод бо дигар элементҳо зимни гармкунй мегузарад. Бром ва йод бо ишrорҳо дар хунукй ба таомули зерин дохил мешаванд:
Э₂+2NaOH=NaЭ+NaЭO +Н₂О.
ҳангоми гармкунй таомули зикршуда чунин мегузарад:
3Э₂+6NaOH=NaЭО₃+5NaЭ+3H₂O.
Бром ва йоди озод ба таомулҳои зерин дохил мешаванд:
Э₂+ H₂SO₃+H₂O= H₂SO₄+2HЭ,
Э₂+ H₂S= 2HЭ + S↓,
2Na₂S₂O₃+I₂=Na₂S₄O₆+2NaI.
ҳангоми ба бромоб ва йодоб таъсир кардани хлори газй ҳам бром ва ҳам йод оксид мешавад:
Э₂+ 5Cl₂+6H₂O=2HЭO₃+ 10HCl.
Дар натиxаи гармкунй бром бо карбоҳидрогенҳои машбeъ ва номашбeъ ба таомул дохил мешавад:
CH₃-CH₃ + Вr₂ CH₃CH₂Вr+HВr,
CH₂ = CH₂ + Вr₂ CH₂Вr - CH₂Вr.
Зимни ба оксиди симоб таъсир кардани бром таомули зерин мегузарад:
2Вr₂+HgO=Вr₂O+HgВr₂.
Броми озод метавонад ионҳои йодидро то йоди oзод оксид намояд:
Вr₂ + 2КI = 2KВr + I₂.
Бром ва йод бо ҳидроген мувофиrан бромо – ва йодоҳидроген ҳосил мекунанд. Маҳлулҳои обии онҳоро тезобҳои бромоҳидроген ва йодоҳидроген меноманд. Бромоҳидрогени газй беранг буда, бeйи тез дорад ва дар температураи 206,15К ба моеъ табдил меёбад. Дар температураи 184,15К бошад, ин тезоб ба моддаи сахт мубаддал мегардад. Йодоҳидроген бошад, гази беранги дорои бeи тез буда, дар температураи 238,15К ба моеъ ва дар 222,15К ба моддаи сахт табдил меёбад. Дар 1 л об rариб 500л НВr ва 500л НI ҳал мешаванд. Дар маҳлули обй HI нисбат ба HCl ва НВr тезоби rавитар аст. К_дис.=1·10¹¹ (К_дис.HСl=1·10⁷, К_дис.НВr=1·10⁹). ҳангоми таъсири тезоби uализи Н₂SO₄ ба НЭ (Э=Вr, I) таомули зерин мегузарад:
Н₂SO₄+2НЭ=2Н₂О+ SO₂+Э₂.
НВr бо карбоҳидрогенҳои номашбeъ ба таомул дохил мешавад:
СН₂ = СН₂ + НВr→СН₃ - СН₂Вr.
Намакҳои тезобҳои бромоҳидроген ва йодоҳидрогенро мувофиrан бромидҳо ва йодидҳо меноманд. Онҳоро ба uайр аз мустаrиман ба филизот пайваст шудани бром ва йод дар натиxаи таомулҳои зерин ҳосил кардан мумкин аст:
3Вr₂+3Na₂CO₃=5NaВr+NaВrO₃+3CO₂↑,
2CuSO₄+4HI=2CuI↓+2H₂SO₄+I₂,
5AgЙrO₃+3Йr₂+3H₂O=5AgЙr↓+6HЙrO₃.
Тезобҳои HЙr ва НI-ро ҳангоми таъсири об ба РЭ₃ (Э=Йr, I) ҳосил мекунанд:
РЭ₃+3Н₂О=Н₃РО₃+3НЭ.
Тезоби HЙr-ро барои ҳосилкунии бромидҳои филизоти мухталиф, аз xумла бромиди нуrра истифода мебаранд. Бромиди нуrраро барои тайёр кардани маводи аксбардорй истифода мекунанд. Бромидҳои калий ва натрий, инчунин КI дар тиб(б) васеъ истифода бурда мешаванд.
Ба монанди хлор, бром ва йод тезобҳои оксигендор ҳосил мекунанд. Чй тавре rайд карда будем, зимни дар об ҳал кардани бром ва йод НЭО ҳосил мешаванд. HЙrО ва НIO-ро мувофиrан тезобҳои бром (I) (тезоби ҳипобром) ва йод (I) (тезоби ҳипойод) меноманд. Дар натиxаи вайроншавии ин тезобҳо таомули зерин мегузарад:
3НЭО ↔ НЭО₃+2НЭ.
HЙrО₃ ва НIO₃-ро мувофиrан тезобҳои бром (V) (тезоби бром) ва йод (V) (тезоби йод) меноманд.
Намакҳои ин тезобҳо мувофиrан броматҳо ва йодатҳо номида мешаванд. ҳангоми ба маҳлулҳои гарми ишrорҳо таъсир кардани бром ва йод броматҳо ва йодатҳои мувофиr ҳосил мешаванд.
Броматҳо ва йодатҳо дар муҳитҳои беасар (нейтралй) ва ишrорй хосиятҳои оксидонандагй зоҳир намекунанд. Онҳо ба таомулҳои зерин дохил шуда метавонад:
5NaЭ+NaЭО₃+3Н₂SO₄=3Na₂SO₄+3Э₂+3H₂O, Э=Йr, I.
NaЙrO₃+XeF₂+H₂O=NaЙrO₄+2HF+Xe,
NaЙrO₃+F₂+2NaOH=NaЙrO₄+2NaF+H₂O,
Йa(ЙrO₃)₂+H₂SO₄=ЙaSO₄+2HЙrO₃,
KIO₃+KClO=KIO₄ +KCl.
HЙrO₃ ва HIO₃ зимни гузариши таомулҳои зерин ҳосил мешаванд:
I₂ + 5Cl₂+ 6H₂O =2HIO₃+10HCl,
5AgЙrO₃+3Йr₂+3H₂O=5AgЙr↓+6HЙrO₃,
I₂+10HNO₃ = 2HIO₃+10NO₂+4H₂O.
Тезоби пербром HЙrО₄ танҳо дар маҳлул маълум аст. Онро ҳангоми дар об ҳал кардани ЙrO₃ ҳосил мекунанд:
2ЙrO₃+H₂O ↔ HЙrO₄+НЙrO₃.
HЙrO₄-и ҳосилшуда ба тариrи зерин вайрон мешавад:
2НВrО₄= 2НВrО₃ + О₂↑.
ҳисоб карда мешавад, ки сабаби ноустувории тезоби пербром хуб пeшида нашудани 4d-орбиталҳои атоми бром ва 2р-орбиталҳои оксиген мебошанд. Дар натиxаи ин робитаҳо аз ҳисоби пайдошавии робитаҳои иловагии π устувор намегарданд.
Намакҳои тезоби бромро перброматҳо меноманд.
NaЙrO₃+F₂+2NaOH=2NaF+NaЙrO₄+H₂O.
Тезоби перйод (HIО₄) ҳангоми электролизи маҳлули HIО₃ ва ба тезоби перхлор таъсир кардани йод ҳосил мешавад. Намакҳои тезоби мазкурро перйодатҳо меноманд.
HIО₄ тезоби суст буда, К_дис.=3·10^-2 мебошад.

2HClО₄ + I₂ = 2НIO₄ + Cl₂,

HIO₃ + H₂O H_{2(катод)} + НIO_4(анод).
Бромидҳои филизот ба таомулҳои гуногун дохил мешаванд:
2NaЙr + 2H₂SO₄ → Йr₂ + SO₂ + Na₂SO₄ + 2H₂O
8NaI + 9H₂SO₄ → 8NaHSO₄ + H₂S + 4I₂ + 4H₂O
Йодати калий (KIO₃) дар муҳити ишrорй бо хлор ба таомул дохил мешавад. Бромати натрий (NaЙrО₃) бошад, дар ин муҳит бо фтор ба таомул дохил мешавад:
КIO₃+Cl₂+2KOH=KIO₄+2KCl+H₂O,
NaЙrO₃+F₂+2NaOH=NaЙrO₄+2NaF+H₂O.
Бром ва йод бо дигар ҳалoгенҳо низ мураккабот ҳосил мекунанд: ЙrCl, ICl, ICl₂, ЙrF₃ , IF₃, ICl₃ , ЙrF₅, ЙrO₂F, IF₅, IO₂F, ЙrF₇, IF₇, IO₃ F ва uайра.
Барои rисме аз онҳо таомулҳои зерин хос аст:
ЙrF₅ + 3H₂O = HЙrO₃ + 5HF, IO₂F + H₂O = HIO₃ + HF,
KF + IF₅ = KҳIF₆], 6KOH + IF₅ = KҳIO₃] + 5KF + 3H₂O,
IF₇ + 6H₂O = H₅IO₆ + 7HF,
5ICl + 3H₂O = 5 HCl + 2I₂ + HIO₃,
IF₅ + I₂  I⁺ + I₂F₅^-, 2ICl₂  2ICl + Cl₂.