Amaliy fanlar universiteti

O`rta guruh yoshidagi bolalarning kattalik haqidagi
matematik tasavvurlarini shakllantirish.
Predmetlaming o‘lchamlarini taqqoslashga o‘rgatish. Birinchi faslda va ikkinchi fasl boshida narsalarning o‘lchamlarini taqqoslashni mashq qildirish uchun mashg‘ulotIaming oz qismi ajratiladi, bunda mashg‘ulotlar sanashni o‘rgatish ishi bilan boshlanadi. Mashqlarning maqsadi — o‘lchamJari har xil va bir xil bo‘lgan 2 narsani uzunligiga, eniga, balandligiga, qalinligiga va umumiy hajmiga qarab
ustma-ust va yonma-yon qo‘yish hamda ko‘z bilan chamalash usullaridan foydalanib taqqoslash ko‘nikmasini mustahkamlashdir.
Pedagog namoyish qilinadigan materialning narsalari hajmi o‘rtasidagi farqni 5-4 sm. gacha, tarqatma materialda esa 3-2 sm. gacha asta-sekin qisqartirib boradi. Bolalar doim uchratib turadigan narsalar: harflar, tasmalar, taxtachalar, qog'oz varaqlari, qutichalar, minorachalar, qalamlar va boshqalardan foydalaniladi.
Tarbiyachi bolalarga turli kattalikdagi predmetlarni yonmayon, ustma-ust qo‘yish usullaridan qanday foydalanish kcrakligini eslatadi.
Bolalar narsalarning katta-kichikligini ko‘z bilan chamalab, ulami yonma-yon qo‘yib, o‘z taxminlari qanchalik to‘g‘ri ekanligini tekshiradilar.
Ular nutqida faqatgina narsa o‘lchamlarining munosabatlari («uzunroq-qisqaroq» va boshqalar) emas, balki bu munosabatlami aniqlash usullari ham o‘z aksini topishi kerak. Bolalarga quyidagi
savollarni bcrish foydali: «Qaysi tasma cnliroqligini qanday bilish mumkin? Ularni qanday qilib yonma-yon qo‘yish kerak? Havo rang sharfcha oq sharfchaga qaraganda enliroq ekanligini qanday bilsa bo‘ladi?» va hokazo. Bolalar tcgishli taxminiy harakatlardan birmuncha ongli ravishda foydalanadilar.
Bolalami birdaniga 2 o‘lchovni—uzunlik va kenglikni ko‘rib chiqib, predmetlar o‘lchamini taqqoslashga va tahlil qilishga o‘rgatishga birinchi marta kirisha boshlaydi.
O‘rta guruhda yassi narsalarning uzunligi va kengligini taqqoslash bilan cheklaniladi. Uzunlik yoki kenglik bir-biridan faqat uzunligi yoki kengligi bilan farq qiladigan har xil katta-kichiklikka ega bo‘Igan
2 narsani taqqoslash natijasida aniqlanadi.
Bu ishni amalga oshirishda harakat vositasidan keng foydalanish, masalan, narsalarning uzunligini taqqoslashda qo‘lini ularning bo‘yi bo‘ylab yurgizish, kengligini taqqoslashda — ko‘ndalangiga, balandligini taqqoslashda esa narsa ostidan to yuqori chekkasigacha, ya’ni qo‘lni pastdan yuqoriga yurgazishni taklif qilish zarur. Bolalar diqqati qaysi narsa bo‘ylab—uzun narsa bo‘yichami yoki qisqa narsa bo‘yicha «uzoqroq yuguradi», ana shunga jalb etiladi. Bolalar qo‘llarini ikki tomonga yozib yoki
barmoqlarini kerib narsaning uzunligi (kengligi va hokazo) qanday ekanligini ko‘rsatadilar. Tarbiyachi ularning diqqatini qo‘llar yoki barmoqlar orasining ochilish darajasiga: katta ochilganligiga,
ozgina, sal-pal ochilganligiga jalb etadi. Harakat vositalaridan foydalanib, bolalaming narsalar o‘lchamini aniqroq idrok etishlariga xizmat qiladi.
Bolalar narsalarning uzunligi va kengligini taqqoslaydilar, kengligi teng, lekin uzunligi har xil narsalarni, uzunligi teng boisa ham kengligi teng bo‘lmagan narsalarni, uzunligi va kengligi teng narsalarni topadilar.