Amaliy mashg’ulot: Bo’g’ma, infektsion mononukleoz, qizamiq, epidemik parotit, ko’kyo’tal, skarlatina

Parotit yuqumli kasalligi 
Parotit yuqumli kasalligi (epidemik parotit, tepki) bolalarning o’tkir yuqumli 
kasalligi bo’lib, viruslar tomonidan chaqiradi, xavo – tomchi yo’li bilan yuqadi, 
asosan so’lak bezlarini qisman boshqa bezli a’zolarni (oshqozon osti bezi, 
tuxumlarni, ko’krak bezlari va boshkalar) va asab tizimini shikastlanishi bilan 
izoxlanadi.
Uzoq vaqtlar bu kasallikni so’lak bezlarining maxalliy yallig’lanishi deb 
qaralgan. 1384 yili A.D. Romanovskiy kasallikni asab turi borligini aniqladi. 
Zamonaviy qarashlarga ko’ra, parotit yuqumli kasalligi so’lak bezlarini birlamchi 
shikastlovchi umumiy yuqumli kasallik deb qaralmog’i kerak. 
Etiologiyasi: Kasallik paramiksoviruslar oilasiga kiruvchi viruslar tomonidan 
chaqiriladi. Virus bo’lakchalari matriks oqsil (M), ikki qavat lipidlar va tashqi 
glikoproteid qavatdan iborat qobiq bilan o’ralgan bir zanjirli RNK ushlaydilar. Qobiq 
tarkibiga gemagglyutininlar, gemolizin va neytraminidaza kiradi. Parotit virusini 
antigen tizimi turg’un bo’lib, uning antigen variantlari yo’q. 
Virus tovuq embrioni, maymunlar, xujayralarida dengiz kalamushi 
to’qimalarida, shuningdek tovuq embrioni va yapon bedanalarini fibroblastlarida 
yaxshi ko’payadi. Laborator xayvonlar ichida maymunlar ancha sezgir xisoblanadi. 
So’lak bezlari yo’liga virus saqlovchi material yuborilganda maymunlarda parotit 
infektsiyasini tipik klinik manzarasi namoyon bo’ldi. Zaxarlanish belgilari, so’lak 
bezlarini kattalashuvi kuzatilib, virus so’lak bezlari va so’lakda kasallikni birinchi 
kunlari aniqlanadi, qonda esa maxsus antitelalar paydo bo’ladi. Keyincharoq 
javoblarda turg’un immunitet rivojlanadi. 
Xayvonlarda tug’ma parotit infektsiyasini rivojlanish mumkinligi xaqida 
ma’lumotlar bor. Urg’ochi kalamushlarga parotit infektsiyasi virusi yuqtirilganda, 
ularni xomilasida entsefalit, gidrotsefaliya, zotiljam shaklida infektsion jarayon 
rivojlanadi. 
Parotit virusi tashqi muxitga chidamli xisoblanadi. 1% lizol, 2% li formalin 
ta’sirida inaktivatsiya bo’ladi, 18-20
0
S da virus bir necha kun, undan pastroq 
xaroratda -6-8 oygacha saqlanadi. 
Patogenez. Og’iz bo’shlig’i xalqum, nafas yo’llari shilliq qavatlari 
qo’zg’atuvchini kirish darvozasi va uni birlamchi joylashadigan qismi xisoblanadi. 
So’ngra virus qonga o’tadi (birlamchi virusemiya) va butun organizmga tarqalib, 
gematogen yo’l bilan so’lak bezlariga va boshqa bezli a’zolarga tushadi. Virusni 
so’lak bezlariga so’lak yo’li bilan tushuvi xaqidagi mavjud fikrlar noto’g’ri deb 
xisoblasa bo’ladi. 
Virusni eng yaxshi ko’rgan joyi so’lak bezlari bo’lib, shu joyda virus ko’payadi 
va to’planadi. Virusni so’lak bilan ajralishi uni xavo – tomchi yo’li bilan tarqalishini 
ta’minlaydi. Birlamchi virusemiya xar doim xam klinik belgilarga ega bo’lmaydi. 
Keyingi virusni katta miqdorini shikastlangan bezlardan ajratilishi (ikkilamchi 
virusemiya) ko’p a’zolar va tizimlarni: MNS, oshqozon osti bezi, jinsiy bezlar va 
boshqalarni shikastlanishiga sabab bo’ladi. U yoki bu a’zolarni shikastlanishini klinik 
belgilari kasallikni dastlabki kunlari, bir vaqtda yoki birin ketin paydo bo’ladi. 

---

Ko’zg’atuvchini qancha takroran tushishi natijasida virusemiyaning saqlanishi bu 
simptomlarni kech namoyon bo’lishini sababi xisoblanadi.