Amaliy mashg’ulot: Bo’g’ma, infektsion mononukleoz, qizamiq, epidemik parotit, ko’kyo’tal, skarlatina

 
KO’KYO’TAL (PERTUSSIS) 
Etiologiyasi. Nafas yo’llari, markaziy nerv sistemasi zararlanishi va spazmatik 
yo’tal bilan kechadigan kasallikdir. Ko’kyo’tal va parako’kyo’talning klinik 
ko’rinishlari o’xshashdir. 
Ko’kyo’tal qo’zg’atuvchisi xarakatsiz, grammanfiy tayoqcha bo’lib, glitserin 
kartoshka-qonli agarda yaxshi o’sadi. Qo’zg’atuvchi o’sish jarayoni va hayoti 
davomida o’zidan toksinli moddalar ajratib chiqaradi. 
Patogenezi. Yuqori nafas yo’llari shilliq qavati infektsiyaning kirish darvozasi 
bo’lib xizmat qiladi. Kasallik patogenyozida o’z hayoti davomida toksin ajratib 
chiqaradigan ko’kyo’tal mikrobining ahamiyati katta. Nafas yo’llaridagi nerv 
retseptorlarining uzoqk vaqt mudom ta’sirlanib turishi natijasida nafas markazida 
asta-sekin domiy qo’zg’alish o’chog’i shakllana boshlaydi. Shunday qilib, yo’tal 
talvasa tusini oladi va ko’kyo’tal uchun xarakterli bo’lgan qator sindromlar (arterial 
bosimning oshishi, qayt qilish, titrab-qaqshash) paydo bo’ladi. Kasallik jarayonida 
asta-sekin gipoksemiya xodisasi rivojlanib boradi, o’z navbatida nafas olish va qon 
aylanishi buzilishi kuchayib boradi, 
Klinikasi. Kasallikning inkubatsion davri 3 kundan 15 kungacha, o’rtacha 5—
8 kun davom etadi. Kasallik kechishi uch davrga bo’linadi: kataral, spazmatik va 
tuzalish davri. Kataral davr quruq yo’tal paydo bo’lishi, boshida tipik bo’lmagan, 
ba’zan isitmaning ozgina oshishi, ozgina bilinadigan kataral hodisalar bilan 
xarakterlanadi. Keyingi kunlarda yo’tal bo’g’iq tus oladi, keyin esa xurujsimon tus 
olib, 10—12 kundan keyin spazmatik yo’talga aylanadi, bunda tez-tez yo’tal 
silkinishlariga xos bo’lgan qisqa-qisqa konvulsiv yo’tal tutib, u qafas ichiga ketib 
qoladigandek (repriz) chiyillash bilan kechadi, uning ketidan yana yo’tal silkinishlari 

---

va yana repriz bo’lib davom etaveradi. Yo’tal xurujlari yopishqoq balg’am ajralishi 
va ko’pincha qayt qilish bilan davom etadi. Bemorlarning yuzi shishinqirab qoladi, 
terida va skleralarda qon quyilib qolishi kuzatiladi. 
Til yuganchasida oq karash qoplangan yaracha (tishi chiqqan bolalarda) 
aniqlanadi. Qonda EChT (eritrotsitlar cho’kish tezligi), normal yoki sekinlashgan 
leykotsitoz qayd etiladi. Spazmatik davr 2 haftadan 8 haftagacha va undan ko’proq 
davom etishi mumkin. Xurujlar orasidagi davrda bolalar o’zlarini yaxshi his etadilar. 
Keyin kasallikning tuzalish davri boshlanadi, yo’tal kamaya boshlaydi. Kasallik 
klinik jihatdan engil kechadigan, o’rtacha og’ir va og’ir kechadigan turlarga 
bo’linadi. Yashirin va abortiv kechadigan, yo’tal bo’lmagan yoki kuchsiz bo’lgan 
hollarda kasallik spazmatik bosqichiga etmasdan o’tib ketishi mumkin. Kasallik 
asoratlari, ko’pincha yosh bolalarda pnevmoniya yoki nerv sistemasi zararlanishi 
holida namoyon bo’ladi. Mayda o’choqli pnevmoniya cho’zilib ketishi bilan ajralib 
turadi, u surunkali bo’lib qolishi mumkin. Ko’pincha xastalik ko’kyo’tal jarayonida 
o’pkaning ma’lum bir qismida hosil bo’lgan atelektazlar fonida kelib chiqadi. 
Eyatsefalopatiya to’satdan tutqanok talvasalari tutishi, hushdan ketish, ba’zan 
nafasning to’xtab qolishi bilan namoyon bo’ladi. Bosh miya nervlari parezi, eshitish, 
so’zlash, ko’rish qobiliyatining yo’qolishi kabilar ko’kyo’talda nerv sistemasi 
tomonidan bo’ladigan asoratlar jumlasiga kiradi.