Amaliy mashg’ulot: Bo’g’ma, infektsion mononukleoz, qizamiq, epidemik parotit, ko’kyo’tal, skarlatina

Klinik manzarasi: 
Skarlatinada yashirin davr o’rtacha 2 – 7 kunni tashkil qiladi. Bu davr bir necha 
soatgacha qisqarishi yoki 12 kungacha cho’zilishi mumkin. Kasallik xaroratining 
ko’tarilishi bilan o’tkir boshlanadi. Bola tomoq og’rig’i, bosh og’rig’idan shikoyat 
qiladi, odatda bir marta qayt qiladi. Kasallik boshlanganidan bir necha soat o’tgach 
bemorning yuzi, tanasi, oyoq – qo’llarida mayda qizil nuqtasimon toshmalar toshadi. 
Bolani yuzida toshmalar yonoq soxalariga toshib, og’iz – burun uchburchagi bundan 
mustasno bo’ladi. Bemorning tashqi ko’rinishi o’ziga xos: ko’zlari yaltiragan, ozgina 
shishgan, yonoqlari qip – qizil, bir paytda og’iz – burun uchburchagi oqargan va 
toshmasiz (N.F.Filatov simptomi). Terining tabiiy burmachalarida, tananing 2 
yonboshidan, ayniqsa qorinning pastki qismlarida, qo’l va oyoqlarining bukiluvchan 
satxlarida, qo’ltiq ostida, chov soxasida toshmalar ko’proq toshadi. Bu soxalarda 
toshmalarning zichligi va gemorragik to’lishishi xisobiga to’qqizil (qora) chiziqchalar 
xosil bo’ladi. (Pastia simptomi). 
Mayda nuqtasimon toshmalardan tashqari mayda shudringsimon, tarkibida 
seroz yoki xira suyuqlik saqlovchi pufakchalarni xam kuzatish mumkin. Og’ir 
xolatlarda toshmalar tsianotik tus olib, dermografizm sust bo’ladi. Skarlatina uchun 
kapillyarlarning o’tkazuvchanligi ortishi xos bo’lib, buni jgut qo’yib aniqlasa bo’ladi. 
Toshmalar 3 – 7 kun turgacha xech qanday dog’siz yo’qolib ketadi. 
Toshmalar yo’qolgach, 1 xafta oxiri – 2 xafta boshlarida teri tulay boshlaydi. 
Tanada, quloq suprasida, bo’ynida tulash kepaksimon bo’ladi. Miliar toshmalardan 
so’ng tulash ko’proq bo’ladi. Skarlatina uchun tovon va kaftda plastinkasimon tulash 
juda xos bo’lib xisoblanadi. Xozirgi zamonda tulash uncha aniq rivojlanmayapti. 
Skarlatina uchun og’iz bo’shlig’i, tomoqdagi o’zgarishlar juda xarakterlidir. 
Bodomcha bezlari, uning ravoqlari va kichik tilda qattiq tanglaygacha o’tmaydigan, 

---

chegaralangan yorqin giperemiya juda xos. Kasallikning birinchi kunlari, ayrim 
bemorlarda tomoqda nuqtasimon enantemani ko’rish mumkin. U gemorragik tus 
olishi mumkin. Xalqumdagi o’zgarishlar shu qadar o’ziga xoski, ular xozirgi kunda 
xam N.F.Filatov iboralari bilan «tomoqdagi yong’in», «olovli angina» deb yuritiladi.
Angina skarlatinada kataral, lakunar, follikulyar bo’lishi mumkin, ammo eng 
xarakterlisi nekrotik angina bo’lishi mumkin. Og’irlik darajasiga qarab yuzaki 
orolchasimon, yoki chuqur ketib bodomcha bezlarini to’la qoplagan bo’lishi mumkin. 
Nekrozlar bodomcha bezlaridan tashqari oldingi ravoqlarga, tilchaga, burun va 
xalqum shilliqqavatlariga tarqalishi mumkin. Nekrozlar xira kulrang yoki 
zangorisimon ranglarda bo’lishi mumkin. Ular sekinlik bilan 7 – 10 kun mobaynida 
yo’qoladilar. Kataral yoki follikulyar angina 4 – 5 kun mobaynida o’tib ketadi. 
Xalqumni shikastlanishiga mutanosib ravishda bo’yin limfa tugunlari 
jarayoniga qo’shiladilar. Ular qattiqlashib, og’riqchan bo’lib qoladilar. Dastavval 
bo’yin oldi tonzillyar limfa tugunlari shikastlanadi. Nekrozlar bilan o’tadigan 
xollarda limfa tugunlari atrofidagi butun kletchatkasi xam qo’shilib periadenit va 
xattoki adenoflegmona belgilari kelib chiqadi. 
Tilda xarakterli o’zgarishlar yuzaga keladi. Kasallik boshlanishda quruq, 
kulranggir karash bilan to’la qoplangan bo’ladi, 2 – 3 kundan boshlab til tozalana 
boshlaydi va so’rg’ichlar shishgan qip – qizil xolatga keladi va yaxshi etilgan malina 
mevasini eslatadi («malinasimon», «so’rg’ichli», «skarlatinoz» til). Bu simptom 3 – 
5 kunlari yaqqol namoyon bo’lib turadi. 2- 3 xafta mobaynida qizilligi kamaysada, 
so’rg’ichlari bo’rtib turadi. Skarlatinada umumiy intoksikatsiya belgilarining ko’lami 
kasallikning og’irligiga mos bo’ladi. Asosan u xaroratning ko’tarilishi, xolsizlik, bosh 
og’rig’i, qaytning takrorlanishi bilan namoyon bo’ladi. Og’ir xollarda xarorat 40
0
S 
ga etadi, kuchli bosh og’rig’i, ko’p marta qayt qilish, bo’shashish, boshqa xollarda 
qo’zg’alish, aljirash, tutqanoq tutishi, meningial simptomlar bilan o’tadi. Zamonaviy 
skarlatina ko’p xollarda intoksikatsiya belgilarisiz, normal xarorat bilan o’tadi. 
Kasallikni boshlanishida qon tomirlar sistemasidagi o’zgarishlar simptomatik 
innervatsiya tonusining oshuvi bilan izoxlanadi. U taxikardiya, qon bosimining 
oshuvi bilan o’tib, simpatikus faza deb baxolanadi. 4 – 5- kun o’tgach parasimpatik 
asab sistemasini tonusi osha boradi va bradikardiya, qon bosimining pasayishi, yurak 
tonlarining bo’g’iqligi bilan namoyon bo’ladi. (parasimpatikus faza). Bu davrda 
yurak nisbiy chegaralarining bir oz kattalashuvi,1 – ton bo’g’ilishi, sistolik shovqin 
kuzatilishi mumkin. EKGda sinus aritmiyasi va bradikardiya kuzatiladi. Ushbu 
o’zgarishlar «infektsion yurak» deb iboralanadi, ularning negizida asosan 
ekstrakardial ta’sirlar yotadi ( A.A.Kolto’pin, D. Lebedev). 
Yurak qon tomiri tomonidan o’zgarishlar 2 – 4 xafta saqlanib, asoratsiz 
yo’qolib ketadi. 
Skarlatina uchun oq dermogrofizm xos bo’lib, kasallik boshida cho’zilgan 
yashirin (10 – 12) va qisqa ( 1- 1,5) aniq davri ko’riladi. Keyincha yashirin davr 
qisqarib, aniq davr yaqqollanadi. 
Periferik qonda neytrofil leykotsitoz va SOE ni ortishi kuzatiladi.