Amaliy mashg‘ulotlar -amaliy mashg‘ulot: soat

ELEKTRSINAPSLAR
Rivojlangan xayvonlarning markaziy nerv tizimida asosan kimyoviy sinapslar uchraydi. Ammo oz mikdorda, masalan, sut emizuvchilarda kuzni xarakatlantiruvchi nerv yadrosini tashkil kiluvchi neyronlarda, elektr sinapslar xam bor. Elektr sinapsni kimyoviy sinapsdan ajratib turuvchi asosiy fark — elektr sinaps yirigining juda torligi (2— 4 nm). Ana shu tor joydan presinaptik membrana bilan boglab turuvchi oksil kuprikchalar — konneksonlar utganU^ar urtasida ionlar va mayda molekulyar moddalarniutkazishi mumkin bulgan, eni 1—2 nm li kash... ar xosil bulgan. Bu erda membrananing elektr tokiga karshiligi past.SHuning uchun aksonning presinaptik oxiriga etib kelgan potensial osonlik bilan postsinaptik membranadan xujayra ichiga utib, tashkariga kaytib chikadi va membranani depolyarizatsiyaga uchratadi. Depolyarizatsiyalanish eng yukori darajaga etganda, postsinaptik neyronda xarakat potensiali vujudga keladi. Elektr sinapslar kimyoviy sinaplarga Karaganda ba’zi bir funksional afzalliklarga ega. Elektr sinapslar juda tez va bexato ishlaydi. Ularda sinapsda tuxtalib kolish
1 ms dan oshmaydi, bu xolat elektr sinapslarning yukori labilligini ta’minlaydi. Elektr sinapslar uzok vaktgacha charchamaydi. Elektr sinapslarning kamchiklari xam bor. Masalan, ular MNT faoliyati uchun muxim bulgan bir taraflama utkazishni etarli darajada ta’minlay olmaydi; elektr sinapslar orasida tormozlovchilari deyarli yuk, elektr sinapslardan utkazish ichki muxit omillari (gormonlar, xarorat) yordamida boshkarilmaydi. Elektr sinapslar yurakning muskul tolalari urtasida, ichki a’zolarning sillik muskullarida, jigar va bezlarda kup uchraydi. Ular orkali fakat elektr impulsi emas, balki oz mikdorda ma’lum moddalar bir xujayradan ikkinchi xujayraga utishi mumxin. SHu tarzda moddalar almashinuvi xujayralar faoliyatiga ta’sir kiladi.
ARALASHSINAPSLAR
Ba’zi bir neyronlararo sinapslarda utkazish xam elektr, xam mediator yordamida sodir bulishi mumkin. Buning sababi shundaki, aralash sinapsning bir kismi elektr sinaps strukturasiga ega, ikkinchi kismi esa kimyoviy sinaps shaklida tuzilgan. Aralash sinapslar aksari funksi turlicha bulgan neyronlarni boglab turadi. Ularni afferent va efferent neyronlar oraligida uchratish mumkin, Sof kimyoviy yoki sof elektr sinapslar bir tipga oid bulgan neyronlarni, masalan, motoneyronlarni boglaydi. Aralash sinapslar etarli darajada urganilmagan. Bir sinapsda kuzgalish utkazilishining ikki mexanizmi mavjudligini kuyidagacha tushuntirish mumkin. Sinapsga keluvchi impulslar chastotasi uncha yukori bulmasa (100—150 imp/s), aralash sinapsning ikkala yarmi faollik kursatadi. Bu impulslar chastotasi keskin oshib ketganda, sinapsning kimyoviy kismi tormozlangan xolatga utadi va impulslar utaazishda katnasha olmaydi. Labilligi yukori bulgan elektr kismi shu sharoitda impulslar utkazilishini ta’minlab turadi.