Amaliy yadro fiziкasi

DеУог mateг iari va Ы110 osti(lagi tнргоq
78%


Tashqaгidagi havo
13 %

1.30-rusm. Te\•c1rak-atro.fimi=,lagi 1·ado11 gazining manlюlari.

ga radonniпg liar xil rnaпЬalariniпg 1111rla11isl1 quvvatini solishtirishga iшkоп be1·adi.

lпson radon gazidaп asosiy пш·laпish dozasiпi slianюllatilrnaydigan berk хопа icl1ida oladi. Doirniy ravisl1da sliaшollatib t11riladiga11 xona ichida radon gaziпiпg konsentratsiyasiпi Ьir necl1a marta kamaytirish muшkin. lnson ш·ganiziшiga uzoq vaqt davoшida radon va uning mah­ sulotlari tusl1ib t111·isl1i o·pka raki lюsil bo'lisl1 xavfini Ьir necha mana osl1irisl1i шшпkiп.

9. 
   -§. Sun'iy 1·adioal,tiv fon
   

TaЬiiy radioaktiv g-foпniпg osl1isl1iga rnaksirnal \1issa11i uzoq yasl10vc\1i texпogen radioпuklidlar чo'sl1ib. 11lar icl1ida tirik organizm­ larga o•zining toksik ta'siri kattaligi Ьilап e"tibo1·ga ega bo'lgan ''..Cs hisoЫaпadi. IJ?Cs at1110sfe1·a, t11proq va s11vlami ifloslab, «tllproq­ o'siшlik-iпsoп» va «t11p1·oq-l1ayvon-o'siшlik-iпsoп» Ьiologik zaпjir bo'yiclia iпsоп 01·ga11izi111iga ki1·ib keladi. Biologik o·ta faol hisoЬ­ langaп ¹³⁷Cs radio11uklidlari o•sirnliklarda, inson va hayvonlar OГ!,!3- nizmlarida y11z beradigaп harnma al111ash11v reaksiyalarida fao\ ishtin.>k etadi -а d1111y6 alюlisi 1111rlanishi eftektiv ekvivaleпt dozasiniпg --Ю•'о
(540 mkZv) ekanligi sabab bo'lacli.
Seziyning massa sonlari А = 1 14 - 148 ga teпg Ьо·lgaп 35 t11 i.zo­
topga ega bo'lib, slшlar·daп 34 tasi radioaktiv va f11q111 '" Cs i.zN,,ri t11rg·1111 l1is0Ьla11adi. Massa soпi А= 134- 148 gn teпg seziy ra,ii,,пul..-

63

5 5 Cs 1 3 7
ЗО.1 7 у
1.31-rtt.нn. Seziy-137 pa1·c}ш fani ·h .rxemasi.

lidlari U va Th yad.-olarning spo11tan yoki majburiy bo'li11is\1idan lю­ sil bo' \ad i. Radiatsio11-gigienik nнqtai riazaridan ¹¹⁷ Cs radionнklidi kat­ ta qiziqish uyg'otib, t1 bo•linisl1 bo'lagi sifatida va massa soni А=\37 izobara bo·\gan bos\1qa bo•\inisl1 bo'laklarining ketma-ket parchalanisl1 шahsuloti sifatida han1 hosil bo'lishi mнmkin. Ushbu ketma-ket pa1·c\ 1a­ lanishlar qo•yidagicha yuz beradi : ¹³⁷ Тс(4 s)-+ ¹³⁷ \(24,2 s)-+ тхе (3,83 min) -+ ¹³⁷Cs (30,17 yil)-+ ¹³⁷mв а (2.55 min)-+ ¹³⁷Ва (staЬil). Scziy-137 radionuklidi11ing parclшlanis\1 sxemasi J.JJ-r1ш11da kellil"ilgan. Sxema­ dan ko' 1·i11adik i, ¹³⁷Cs шdionuklidi beta-parchala11isl1 orqali ¹³⁷ Ва nuk­ lidga o'tadi:

m Cs , з, Ва +-е + v, ( . 1 93 )
В11 jarayon maksi111al kinetik energiyalari 0,512 MeV (.-:В , 94, 6%)
va 0,1174 MeV(/J;. 5.4%) bo'lga11 elektronlar cl1iqisl1i Ьila11 sodir bo' lad i.
Tuproq va minerallarda taЬiiy ¹³⁷Cs radioш1klidiпing n111vozanat so­ lishtirma aktivligijuda kichik bo'lib, 3.7 da11 370 mkBk/kg gacl1a. yer

"
qoЬig'ida mнvozanat miqdori - 6· 10 ¹ Bk atrolida, tuproqniпg Ьir шсtг
ustki qatlaшidagi mitJdori esa -8· 10 ¹¹ Bk.
Atrot-..nшhitga ¹³⁷ Cs radio1шklidini11g keliL, t1.1sl1is\1 111aпlJalari aso­ san, atmosferada yadro qurollari11i sirшsh 11atijasida hosil bo·\ga11 yad­ ro bo'linis\1 ma\1sulotlarining global va 1·egio. 11ar yog•ishi hisoLJlanadi. ХХ asrda yadro quroliga ega bo'lga11 davlatlar to111onidan 2060 dап ortiq tennoyadro zaryadlari sinovdan o' tkaz ilga n bo'\ib, slш lai·dan

64

O'zbeki s tonning
_,,e_.ngHk chegarasi
о1..._ , _,_--''---"L;".-/,-_:'-' -'----'---'-' ._._..,.
o 10 20 60708080