Amaliy yadro fiziкasi

-§. Neytronlar ishtirokidagi yadro renksiynlnri

Yadroga kelib tushayotgan neytron energiyasiga bog'liq lюlda har· xil turdagi yadro reaksiyalari sodi1· bo' lisl1i mшn k iп. Neytro11lan1i ener­ giyasiga qarab turli guruhlarga aj1·atisl1 mumkiп . Bu guпrhlar 2.)-j{l{/­ valda ke ltirilgan .
Bu reaksiyalar· Ьilan tanishib o'tamiz. Neyt1·011la1· ishtirokidagi reak- siyalar turlari neytronlar eпergiyasiga bog•liq \ю·Jadi. ·
Neytro11f{lr11i11g rш/i{ltsio11 q{llllr{ls/,i. Neytroпlar ta'siri ostida yuz beradigaп уаdю reaksiyalari ichida епg ko'p tarqalgani bt1 1·adiatsion qamrash reaksiyasi, уа'пi (11,у)
(A,Z)+11 (А+ l,Z)+ у _(2.30)
BLI reaksiya natijasida r,·-гшlioak1i1· (A+J, Z) уаdю hosil bo'ladi va u quyidagi sxema bo' yicha parc l1alan adi:
(А + \, Z) (А+ 1, Z + 1) + е- +v _(2.31)
Yadro reaksiyalarida neytron yt1tilisl1i va undan keyin y-kvaпt chi­ qishi bilan yuz bergani uch11n bu reaksiyalar (п,у) ko·rinishdagi radiat­ sion qamrash reaksiyasi deyiladi. Radiatsioп qa111rash reaksiyasi katta ehtimollik Ьilan energiyasi 0ch500 keV gacha bo"lgan sckin neytюnlar ta'siri ostida yuz beradi. Slшning ucliun 11am ushbu rcaksiya пeytronlar­ ni qayd qilish uchun keng qo'llaпiladi.
88
2.J-j3,f,:,J.

Guг11hlaг	Neytr11n C rlCГ l!, i )_':t, _ i 1::.:::u. rю5 cv 0,005 c V:S Е :С:О, 1 eV 0 O.l c V.:c E ,,:::: IOIJO cV l kc V:5 Е,::, 500 kcV 0,5 Me V Е :С:5 0 McV 0 Е >50 MeV	_
Sovt1q 11cy1ro11lar
Issiqlik neytronlaгi
Sekin пeytronlar
Oraliq neytronlar
Tez пeylronlar
О'!а lez 11ey1ronlar

Radiatsio11 qшnrasl1 reaksiyasiga шisol qilib, issiqlik neytro nla rni ng i11diy yadrosi toшonidaн qaшrat1 olishi jarayo11i11i keltirish шumkin:
¹ g1п + п '· ln+у ^(.:!.з:,
116
Bu jarayon natijasida hosil bo'lgan ₄₉ fn radioaktiv izotopпiпg

ya1·i111 paгcl1alanisl1 davri Т
parcl1ala11adi:

112
= 54 min va u quyidagi sxema Ьo·yicha

(2.33,
Proto11far l1osi/ bo'lis/1i Ьilш, _vuz beracliga11 reaks{1•alar. Ener­ giyasi Т,,"'О, 5+ 1О м - v bo·lgaп 11eyt1·011lar isl1ti1·okida ko'pincha m.p1
turdagi reaksiya yt1z beradi:
(А, Z) + п (А, Z -1) + р (2.3-Н
Oda1da (n,pJ turdagi reaksiya e11ergiya yt1tilisl1i Ыlа11 yuz ber.зdi. ya'11i Qagar Qbo'lsa, u holda IQ 1-'1 МеУ. Bunda reaksiya na­
tijasida lюsil bo·ladigaп p1·otonlar Kt1lon to'sig'iпi yengib. yadrod:ш cl1iqib ketisl1i ucl11111 neytro11lш· yetш·liclш katta e11ergiyag11 ega bo•lishi loziш.
(11.pJ turdagi 1·eaksiyaga 111isol qilib ostona ene1·giyasiga ega L10·lgaп
qt1yidagi 1·eaksiyani kel1irisl1 mшпki11:
;iS + п ;: Р + Р (:::!.35)
bu reaksiya energiyasi Q "" - 0,92 МеУ ga teng.

89

l-latto issiqlik neytronlari ta' si1·i ostida yuz be1·a(ligan 1·e aksiyи lar ham mavjud bo'lib, bunga n,isol qilib quyidagini keltirish n111шk iп :
¹; N + 11 • c + p ^(2.36)
Вн reaksiya energiyasi Q,:,0,6 MeV ga te11g bo' li b, u ye11gil yadro­ larda yuz beradi. Buпga sabab. нsl1bt1 yadrolai·da lюsil bo'lgan protoп­ lar uch1ш Kulon to'sig•i11ing 111,cl1a katta bo' lmas lig id ir.
Aif(I-U1rralar fmsil Ьо ' li .\·lli Ьi/т1 уиz /Jerшligrm reaksiy(lf(lr. Yad­
ro fizikasida (11,а) turdagi rcaksiyalar ke11g qo· Jlaniladi:
( A, Z) + n ( A- 3, Z - 2)+ ; н e (2.37)
(п,а) tнrdagi reaksiyalarning san1arali kecl,isl1i нсlшп e11e1·giyalari 0,5 dan 10 МеУ oraliqda bo'lgan neytro11lar zar11r bo'liнli. _А1111110 ay­ rim ho\larda ushbu reaksiya katta ehtinюlik Ьilan seki11 11eytronlarda ham унz beradi.
Вш1dау reaksiyaga misollar:
: и + п : н + ; н е, Q = 4, 5М эВ (2.38)
•i В+ п ; Li+ ; н e, Q = 2 , 8 МэВ. (2.39)
Endoenergetik reaksiyalarga n1isol qilib q11yiclagi (п,а.) tшdagi re­ aksiyani kelti1·isl1 m111kin:
¹; N + n • в+;не, Q=-0.28MeV (2.40)