Amaliy yadro fiziкasi

-§. Aktivatsiya tc11glaшasi

Aktivut.f{J•n deb, turg'un yadюlarпi neytronlar. ga111111a-kvar1tlar. protonlar yoki boshqa zarralar hilar1 nurla nt i1·g ar1da y11z be1·adigan yadro reaksiyasi natijasida radioaktiv nюddalar l1osil bo·fisl1iga aytiladi. Ak­ tivatsion tahlil n1etodi asosan radioakti,, yadrolarning hosil bo·lisl1iga asos la nadi . Aktivatsion ta\1\il 111etodini11g e11g 11нil1i111 teпglшпalaridan bi1·i Ь11 aktivatsiya te11gla111asidir. Bu yerda biz 11sl1bt1 tenglaшa Ьilш1 ta­ nisl1ib chiqa111iz.
Berilga11 'sh aro itda А(а,Ь)В yadro reaksiyasi11i11g tezligi (2.22) 11111- nosabat orqali aпiqlanadi. Agar· reaksiya natijasida lюsil Ьо·lga11 111al1- sulot radioaktiv va tшiпg parchala11isl1 duin1iysi I bo'lsa. 11 holda radio­ aktiv yadrolaming to·pJш1isl1 (yig• ilis\1) tezligi ikkita jarayon orqali a11iqlanadi: yadro o'zaro la'sir 11atijasida radioizotoplar· hosil bo·lisl1 tezligi va ratlioaktiv pa1·cl1alanish natijasida 11larпing ka111ayisl1 tezlik­
lari:

_-d_-=NH
FaN -J.,N.

(2.46)

dt " н
Ma'lun1 Ьir 1₀ 11ш·lanish vaqti davomida to'plarч;aп (lюsil bo·lg:ш) В radioizotop aton1lari11i11g miqdorini (soпi) (2.46) teпglarшшi i11teg1·al­ lash orqali topish nшmkin. Nш-la11isl1 jarayoпida F, у va N, ka lta li kl ai·
o'zgarmaydi deb faraz qila111iz. Вш1dа aktivatsiya qil11vci1i nнrlaпish oqin1 zichligi F пurlaпish vaqtida o·zgarmaydi va 11amшia11i11g ixtiyo­ riy nнqtasida Ьir xil bo'ladi. Sht111 i11gc lek . aktivatsiya qilt1\'cl1i 1111rla11ish

92

e11ergiyasi va n11rla11ayotgaп izotopпiпg soпi kшпay111aydi. MazkLlr slia­ roi1da (2.46) te11glan1a11i iпteg,·allab, qL1yidagi ifodaga kela111iz:
N ,.= Fu N A ( J - e-" · )• (2.47)
).
btr усгdа f ,, - 11urlaпisl1 vaqti.
Nш-Ja11isl1 tL1gaga11da11 keyiп ma'l11111 Ьi,· t" vaqt davo111ida (o'lcl1ash vaqti) pш·clшlaпishlar soпi o'lcl1a11adi. Btr o'lcl1ash vaqti hisobga olinsa (2.47) iloda qL1yidagi ko•гiпishga keladi:

N,=.
Fa-N,1 (1-е_;,. )(1 - e-, J. . ).
l,

(2.48)

Btr teвg1arna monoizotop elemeпtlш· uchuп o'гiпli bo'ladi. Agar elerneпt ko'p izotopli Ьo'lsa. u lюlda teпglama qL1yidagi ko·1·i11ishпi oladi:
(2.49)
bu yerda N, - elemeвt atomlarining boshlang'ich soni: l - aktivatsiya qili,шyotgaп izotopniпg taЬiiy izotoplar ш·alashmasiclagi ttlttshi.
Usl1bt1 (2.49) teпglaшa nurlanish tнgagaп шomeпtdagi pa1·chala­
nisl1lar sonini beradi. Agar o·Jcl1ash ma'l11111 Ьir 1 , vaqt o'tgandan keyin
1
(pa11za vaqti) amalga osl1i1·ilsa, 1111da 111azkur vaqt oralig'ida radioizotop
parcl1ala11isl1ini l1isobga olish lozim. уа·пi:
(2.50)
Agar i11d11ksiyalangan (reaksiya natijasida hosil qiliпgan) aktiv­ likвi o·lclшsh 1!-spektmmen·da bajarilsa. u lюlda parclшlanishlar soпi fotoclю·qqi yuzasi Ьilап yoki 1otoclю'qqidagi impL1lsla1· soni Ьilan
aпiqlaвadi:

NJ =N_r