Amaliy yadro fiziкasi

N_а


800

400

о

5.10 5.15

Т.,,М)В
а}
+


Ь)
5.20

/.4-ra. m. P/111rmi}' "'Р11 yaf/rosi11ing h-purchalanis/1 sxemasi (а) va b-spekt1· /ш· (Ь).

17

Klassik fizika пuqtai 11azar·idai1, b-zaпacl1a poteпsial to'siqпi yen­ gib o'ta olmaydi. clшnki uning kinetik eпergiyasi yctarli emas. Ammo kvant mexanikasi bo'yicl1a b-zari·a potensial to'siqdan o'tib, yad1·odan cl1iqib ketish ehtimolligi шavjt1d. Usl1bu kvant mexanik lюdisa «tш1nel effekli» deb nomlaнadi. To'siq11i11g b11la11dligi va keпgligi qancl,a kat­ ta bo'lsa, zапапiпg tшшеl o'tisl1 el1ti111olligi slшncl1alik kicl1ik bo ' lad i va yarim parchalanisl1 davri 1110s ravisl1da katta bo'ladi. Agar· poteпsial to'siq yo'q bo'lsa, b-zarracl,a yadroпi yadro vaqtiga (== J 0- ¹¹ - 1 0 - ¹³ s) te11g bo'lgan vaqt davomida ta1·k etgaн \ю'lа1· edi.

4. 
   -§. Beta-pa1·cbalai1ish
   

Yadroпing o'z-o'zidaп e\cktгon (pozitron) va antiпeytrino (11e yt1·i­ no) chiqarib paa·cl1ala11ish hodisasiga beta-parclialanish deyiladi. Beta­ parcha\anishda yadro massa soпi o'zgar111aydi. ya'ni paгclial1111ish na­ tijasida izobar yadro lюsil bo' ladi . Beta-paa·chalanislшing 11ch xil tшi mavjud bo'lib, ular quyidagi ko'rinishda bo' ladi:

1. 
   13-- parchalanish.
   
2. 
   13' - parclialaпish. З. e-qamrash.
   

Usl1bu l3-parchalanishni11g turlari bilan alohida tanishib o'taшiz.
р- - parchalanish. Mazkur tttrdagi parcl1ala11isl1da yadro zaryadi Ьittaga ortadi, yadroda11 elektron va antiпeytrino cl1iqib ketadi, yA' ni :

i, X -+ z:₁' X + е- + V.:
(1.29)

Beta-parchalanisli пukloпlaa·da sodir Ьо' ladigaп jагауоп Ьо' lib, bt111- da yadrodagi пeytronlardaп Ьiri pгotonga aylanadi. Bt111da yadrodaн e\ektron va antineylrino chiqadi:
п -+ р + е- + v, ( 1.30)
Massa soпi А va zaryadi Z bo' lga п yad1·0 t1clшn 13--pш·cl1ala- 11is\111i11g energiya bo'yicha bajarilish sl1R11i qнyidagiclнi:
M(A,Z) > M(A,Z+l) + т,, (1.31)
Bu shartni ato111lar massasi oгqali \111111 ifodalash mu111kin. Buning uchun tengsizlikning ikkala toшoпiga Zm, hadпi qo'shaшiz va qt1yidagi tengsizlikпi olamiz:
М ,.,,,( A,Z ) > Мтп ( A,Z + 1) _{(1 .3 2)}
18

р+ - parchalanish. Bu holda yadrodagi protonlardan Ьiri neytronga aylanadi va yadro zaryadi Ьittaga kamayadi:

_z,I X
_z ·'х + е + V_•
(1.33)

Bunda yaclroclan pozitroп va пеуt1·iпо chiqadi:
p n+ e+ + v .
l3"-paгclшla11isl1niпg cпcrgetik slшrti qo'yidagicl1a:
M(A,Z) > M(A,Z-1) + т, .
(1.34)
(1.35)

lkkala tопюпigа (Z+1) m
0
lшdni qo'sl1ш11iz va y adro nшssasidan

atom massasiga o·tamiz. уа·пi:
М(А,Z) > М(А,Z - L)+