Anatomiya 2014. indd
Download 4.54 Mb. Pdf ko'rish
|
True
- Bu sahifa navigatsiya:
- Buyrak fiziologiyasi
|
Buyrakning qon tomirlari. Buyrak qon tomirlaridan sutka da-
vomida 1500–1800 litr qon o‘tadi. Buyrak arteriyasi buyrak dar- vozasida oldingi va orqa tarmoqqa bo‘linadi. Oldingi tarmoq buyrak jomini oldidan o‘tib, to‘rtta segment arteriyasiga bo‘lina- di. Orqa tarmoq buyrak jomining orqasidan o‘tib, orqa segmen- tga tarqaladi. Segment arteriyalari yonma-yon piramidalar o‘rta- sida joylashgan bo‘laklararo arteriyalarga bo‘linadi. Buyrakning po‘stloq va mag‘iz moddalari chegarasida bo‘laklararo arteriya- lar piramidalar asosining ustida yotgan ravoqsimon arteriyalar- ga bo‘linadi. Ravoqsimon arteriyalardan po‘stloq moddasiga ko‘p sonli bo‘lakchalararo arteriyalar chiqadi. Bo‘lakchalararo arte- riyalardan chiqqan kapillyar koptok chalariga kiruvchi arteriola kapillyarlarga bo‘linib, qon tomir kapillyarlaridan iborat koptok- chani hosil qiladi. Koptokchadan diametri kiruv chi arterioladan kichik bo‘lgan kapillyar koptokchalaridan chiquvchi arteriola chiqadi. Koptokchadan chiqqanidan keyin bu arteriola kapillyar- 273 larga bo‘linib, buyrak naychalarini o‘raydi va ulardan vena ka- pillyarlari hosil bo‘ladi. Buyrak koptokchasida kapillyar koptokchalariga kiruvchi ar- teriolani kapillyarga bo‘linib undan kapillyar koptokchalaridan chiquv chi arteriolani hosil bo‘lishini buyrakning ajoyib qon tomir to‘ri deb ataladi. Yangi tug‘ilgan chaqaloq buyragi nisbatan katta va yuma- loq shaklda bo‘ladi. U bo‘laklardan iborat bo‘lib, po‘stloq qavati yaxshi rivojlanmagani uchun yuzasi g‘adir-budur. Buyrak fiziologiyasi. Buyrak asosiy ayiruv a’zosi hisobla- nadi, chunku u orqali organizmdan chiqarilayotgan moddalar- ning 75 % chiqarila di. Siydik bilan oqsillar parchalanishida hosil bo‘lgan: siydikchil, siydik kislotasi, kreatinin, shuningdek, ortiq- cha suv, tuzlar va yot moddalar ajratiladi. Sutkalik diurez o‘rta- cha 1500 ml. Suyuq likning qolgan qismi o‘pkalar (500 ml) va te- ri (500 ml) orqali ajratiladi. Siydikning hosil bo‘lish mexanizmi. Siydikni hosil bo‘lish ja- rayoni ikki bosqichda o‘tadi: 1) buyrak tanachasida qon plazma- sini koptokcha kapillyarlaridan nefronning kapsulasi bo‘shlig‘iga filtratsiyasi ro‘y beradi. Koptokcha filtratsiyasi uning kapillyarla- ridagi yuqori bosimga (60–70 simob ustuni) bog‘liq. Bu bosimni hosil bo‘lishiga sabab olib keluvchi koptokcha ar- teriolasi o‘lchamini olib ketuvchi arteriola o‘lchamidan ikki ba- robar kattaligidir. Bir sutkada 150–180 l birlamchi siydik ajrati- lib, uning tarkibida qon plazmasini oqsillari va organizmga kerak oziqa moddalarda tashqari tarkibiy qismi bo‘ladi. Birlamchi siydik buyrak naychalariga o‘tadi. Uni buyrak naychalardan o‘tishi jarayonida reabsorbsiya, ya’ni glukoza, aminokislotalar, vitaminlar, tuzlar va suvning ko‘p qismi qonga qayta so‘riladi. Buning natijasida 150 l birlamchi siydikdan 1,5 l oxirgi siydik hosil bo‘ladi. So‘rilish jarayoni naychalar epite- liy hujayralarining kimyoviy energiya yo‘qotishi hisobiga o‘ta- di va faol transport deb ataladi. Bunda buyrakda ko‘p miqdor- da kislorod ishlatiladi, bu modda almashinuvi darajasini yuqo- riligini ko‘rsatadi. Birlamchi siydik buyrak naychalari tizimi va yig‘uvchi nay- dan o‘tib quyuqlashadi. Suvning ko‘p qismi va organizmga kerak bo‘lgan barcha moddalar qayta so‘riladi. Buyrak naychalari epite- liyi tanlab qayta so‘rish xususiyatiga ega. Organizm uchun kerak 274 moddalarga organizmda talab bo‘lsa ular to‘liq so‘rilishi mum kin. Agar ular qonda ortiqcha bo‘lsa, ularning bir qismi siydik bilan chiqarib yuboriladi. Naychalar epiteliyi faqat so‘rish faoliyatiga ega bo‘lmay sekretor faoliyatga ham ega. Naychalarning sekretor faoliyati or- qali qondan buyrak koptokchasida filtrlanmagan ba’zi bir mod- dalar chiqarib yubo riladi. Bunday moddalarga ba’zi bir bo‘yoq- lar, diodtrast, ko‘pchilik dori moddalar (penitsillin) kiradi. Download 4.54 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|