Anatomiya 2014. indd

Qon ishlab chiqaruvchi va immun tizimi a’zolari
Qon ishlab chiqaruvchi va immun tizimi a’zolari tuzilishini 
umumiyligi, kelib chiqishi va faoliyati jihatidan bog‘langan. Im-
mun tizimi tarkibiga organizmga tashqi muhitdan kiruvchi va or-
ganizmda hosil bo‘luvchi yot hujayra va moddalardan himoya 
qiluv chi a’zo va to‘qimalar kiradi. Bu a’zolar parenximasi lim-
foid to‘qima lardan iborat bo‘lib, ularda organizmning himoya 
reaksiyalarini ta’min lovchi immunokompetent hujayralar (limfo-
sitlar va plazmositlar) i shlab chiqariladi va takomillashadi.
Bu a’zolar vazifasiga qarab, markaziy va periferik qismlar-
ga bo‘ linadi. Tizimning markaziy a’zolariga ayrisimon bez va 
suyak ili gi, ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra chuvalchangsimon o‘simta 
va yonbosh ichakning to‘plangan limfa tugunchalari kiradi. Im-
mun tizimning periferik a’zolari organizmga yot moddalar ki-
rishi mum kin bo‘lgan sohalarda joylashadi. Ularga: murtaklar, 
hazm va nafas a’zolari devorida joylashgan yakka-yakka limfa tu-
gunchalari, limfa tuguni va taloq kiradi. Odamda immun tizimi 
a’zolarining umumiy massasi (suyak iligidan tashqari) 1,5–2 kg.
Suyak iligi odamda qon ishlab chiqaruvchi va immun tizi-
mi a’zosi bo‘lib hisoblanadi. Unda hosil bo‘lgan o‘zak hujay-
ralari 100 martagacha bo‘linish xususiyatiga ega. Bu hujayralar 
bo‘linib, uch yo‘nalish da (eritropoez, granulopoez va trombosi-
topoez) takomillashib, qon ning shaklli elementlariga aylanadi va 
qonga o‘tadi. Katta yoshdagi odam larda g‘ovak, yassi suyaklar 
va uzun naysimon suyaklarning epifizlarida qizil ilik va naysi-
mon suyaklar diafizining ilik bo‘shlig‘ida joylashgan sariq ilik ta-
fovut qilinadi. Katta yoshdagi odamlarda ilikning umumiy og‘ir-
ligi 2,5–3 kg yoki tana og‘irligining 4,5–4,7 %ini tashkil qiladi. 
Uning yarmi qizil ilik, qolgani sariq ilik. Qizil ilik tarkibi retikula 
to‘qimasi va gemopoez elementlari bo‘lgan miyeloid to‘qimadan 
iborat. Retikula to‘qimasi retikula hujayralari va tolalaridan ibo-
rat bo‘lib, uning qovuzloqlarida eritropoez, granulopoez va trom-
bositopoez qatorlarining yosh va yetilgan elementlari joylashgan.

---

411
Sariq ilik retikula to‘qimasining o‘rnini egallagan yog‘ to‘qima-
sidan iborat. Unda qon hosil qiluvchi elementlar bo‘lmaydi, goho 
ko‘p qon yo‘qotganda, sariq ilik o‘rnida qizil ilik paydo bo‘lishi 
mumkin.