Anatomiya 2014. indd

Issiq urishi – qizishning tez rivojlanadigan holatidir. Bunda 
odam da kuchli hansirash, yurak urishining tezlashuvi, goho talva-
sa tutishi, qayt qilish, hushdan ketishi kuzatiladi. O‘g‘ir hollarda 
o‘lim ham yuz beradi.
Oftob urishi. Quyosh nuri boshga bevosita uzoq vaqt ta’sir qil-
ganda oftob urishi kuzatiladi. Bunda bosh to‘qimalari qizib ketishi, 
miya pardalari, qon tomirlari kengayishi, miyada qon aylanishi bu-
zilishi sodir bo‘ladi. Odam qayt qiladi, isitmasi ko‘tariladi, gallu-
tsinatsiya paydo bo‘lib, talvasa tutadi, qorinda og‘riq paydo bo‘lib, 
ich ketishi kuzatiladi.
Isitma
Ko‘pchilik yuqumli kаsаlliklаr tana hаrоrаtining ko‘tаrilishi – 
isitmа-lixoradka bilаn o‘tаdi. Isitmа goho bоshqа kаsаlliklаr оqi-
bаtida hаm bo‘lishi mumkin. Isitma rivojlanishi jarayonida orga-
nizmda issiqlik balansining, ya’ni issiqlik ajralishi bilan issiqlik 
hosil bo‘lishi munosabatining muhim o‘zgarishlari hosil bo‘ladi, 
issiqlik hosil bo‘lishi issiqlik ajralishidan ustun turadi.
Isitma sabablari ko‘p bo‘lib, u yuqumli va yuqumli bo‘lmagan 
turlarga bo‘linadi. Yuqumli omillarga patogen viruslar, mikroblar, 
parazitlar kiradi.
Yuqumli bo‘lmagan omillarga oqsilli 
isitma, organizmda oqsillarning parcha-
lanishi mahsulotlarining ta’sirida yoki or-
ganizmga yot oqsillar kirganida.
Kimyoviy isitma kimyoviy mahsulot-
lar ta’sirida, farmokologik isitma ba’zi 
dorilar ta’siridan – adrenalin, tiroksin, 
144-rasm. Remitirik
isitma.

---

321
nikotin kislota, kokain va boshqalardan kelib chiqadi. Neyrogen 
isitma bosh va orqa miya shikastlanganligida paydo bo‘ladi.
Issiqlik bоshqаrilishining bu zi lishi vа tanа haroratining ko‘-
tаrilishi isitmаning аsоsiy, аmmо yagоnа bo‘l mаgаn ko‘rinishidir.
Isitmaning asosiy davrlari
Isitmani uchta davri bo‘ladi: 1) isitmaning ko‘tarilishi; 2) isit-
maning yuqori darajada turishi; 3) isitmaning pasayishi.
Birinchi davrida isitma birnecha soat yoki birnecha kun davo-
mida ko‘tariladi. Bunda issiqlik hosil bo‘lishi kuchayib, berili shi 
kamayadi. Mоddаlаr аlmа shinuvi kuchayadi, yurаk urishi tezla-
shadi, nаfаs ham tezlashib, bemor hansiraydi, аntitеlolаr ishlаb 
chiqаrilishining kuchаyishi sоdir bo‘lаdi. Teri qon tomirlari to-
rayishi natijasida bemor titraydi, g‘oz terisi paydo bo‘lib, bemor 
rangi oqarib ketadi. Siydik ajralishi ko‘paya-
di, uning rangi och, solishtirma og‘irligi esa 
kamayadi.
Isitmani ikkinchi davrida issiqlik ho-
sil bo‘ lishi va berilishi yuqori darajada tu-
radi, mod 
dalar almashinuvi baland bo‘ 
lib 
turadi, natijada oqsillar parchalanishi ku-
chayib, bemor tez ozib ke tadi, siydikda azot 
ko‘payib, siydik ajralishi esa kamayadi. Isit-
mani uchin chi davrida issiqlik hosil bo‘lishi 
kamayadi, ajralishi esa ko‘payadi.
Isitma pasayishi ikki xil kechadi: 1) as-
ta-sekin pasayishi – lizis deyiladi; 2) kes-
kin pasayishi esa – krizis deyiladi. Krizisda 
odam ko‘p terlaydi, arterial bosim pa sayadi, 
hatto kollaps paydo bo‘lishi ham uchraydi.
Harorat chiziqlarining birnecha turlari 
farq qilinadi:
1) doimiy isitma – isitma yuqoriga ko‘-
tarilib, baland holda turadi. Unda harorat-
ning sutkali tebranishi 1° dan osh 
maydi. 
Bun day isitma krupoz pnevmoniyada, ich 
ter lamada va boshqa kasallik larda uchraydi;
2) remitirik isitma – sepsisda, o‘pka si-