Anatomiya 2014. indd

Gipofiz patologiyasi
Gipofizar nanizm. Organizmning o‘sishiga gipofizning o‘sish 
gormonidan tashqari qalqonsimon bez, buyrak usti bezi va jinsiy 

---

332
bezlar gormonlari ham ma’lum bir ta’sir qo‘rsatadi. O‘sish gor-
monining yetishmov chiligida gipofizar pakanalik ro‘y beradi. Bu 
holat homila yoki bolalikning erta davridan boshlanib, o‘sishni 
keskin ravish da to‘xtab qolishga olib keladi. Bu kasallikda odam-
ning bo‘yi past bo‘lsa ham gavda qismlari nisbati saqlanib qola-
di, qo‘l-oyoq panjalari kichkina, barmoqlari ingichka bo‘ladi.
Jinsiy a’zolari rivojlanmaydi, gipofizar nanizmga duchor er-
kaklar jinsiy zaif bo‘ladi. Ayollar esa homilador bo‘lmaydi. Ba’zi 
pakanalar qonida O‘G miqdori odatdagidan ko‘p bo‘ladi. Ular-
ning yaxshi o‘smasligi sababi somatomedinlar yetishmovchiligi-
ga bog‘liq. Batafsil o‘rganilgan somatomedin – C 63 aminokislo-
ta qoldig‘idan tuzilgan peptid. U asosan jigarda sintezlanadi. So-
matomedin faqat tog‘ay va suyak to‘qimalari o‘sishini emas, balki 
boshqa to‘qimalarda ham hujayralarning mitotik bo‘linishini tez-
lashtiradi. Bo‘yi erkaklarda 130 sm dan, ayollarda – 120 sm dan 
past bo‘lsa, mittilik to‘g‘risida gap yuritish mumkin. Dunyodagi 
eng pakana odamning bo‘yi 48 sm bo‘lgan.
Kattalarda bezni gipofunksiyasida gipofizar semirish yoki gipo-
fizar ozish uchraydi.
Qandsiz diabet. Bu kasallikni sabablari gipofizni orqa bo‘la-
gidan antidiuretik gormonini kam ajralishi. Bunda holsizlanish, 
chanqash, siydik ajralishini ko‘payishi kuzatiladi. Odam bir sut-
kada 10–15 litrgacha siyadi. Terisi quruq, ozg‘in, bolalarni bo‘yi 
past, jinsiy rivojlanishi orqada qoladi.
Itsenko–Kushing sindromi. Gipotalamus o‘zaklari tomo-
nidan AKTG gormonning ko‘p hosil bo‘lishi natijasida paydo 
bo‘ladi. Buyrak usti bezi po‘stloq qismi giperplaziyaga uchray-
di. Sindromda yuzining oy si mon qizg‘imtir bo‘lishi, nopropor-
sional semirish, ya’ni tananing yuqori qismi semirib, pastki qis-
mi ozishi, qorin, sonning ichki yuzasi, yelkada «striya» chiziqlari 
hosil bo‘lishi xarakterli bo‘ladi. Yana suyaklarda osteoparoz bos-
hlanadi: qovurg‘a, umurtqa suyaklarining o‘zidan o‘zi sinishi na-
moyon bo‘ladi. Qon bosimi oshadi, qon aylanishi buziladi. Shu-
ningdek, retinopatiya, yurak yetishmovchiligi, buyraklar buzilishi 
kuzatiladi. Qandli diabetga moyillik oshadi, immunitet pasayadi.
Ayollarda erkaklik belgilar paydo bo‘ladi, ya’ni soch-soqol lar 
o‘sadi, menstruatsiya to‘xtab, ayol bepusht bo‘lib qoladi.