Andijon-2023 Tavakkalchilik darajasiga ta’sir e’tuvchi ichki va tashqi xavf omillari. Reja

Xavf darajasiga ta'sir qiluvchi tashqi omillar
Tashqi omillar deganda, tadbirkor, qoida tariqasida, o'zgartira olmaydigan, ammo hisobga olinishi kerak bo'lgan sharoitlar tushunilishi kerak, chunki ular uning ishlarining holatiga ta'sir qiladi.
Shuni ta'kidlash kerakki, har yili xavf darajasiga ta'sir qiluvchi va tadbirkorlik faoliyatida hisobga olishni talab qiladigan tashqi omillar soni ortib bormoqda.
Bizning fikrimizcha, tashqi omillarni ikki guruhga bo'lish mantiqan to'g'ri keladi:

• 
  to'g'ridan-to'g'ri ta'sir qiluvchi omillar;
  
• 
  bilvosita ta'sir qiluvchi omillar.
  

To'g'ridan-to'g'ri ta'sir qiluvchi omillar
Soliq tizimi. Iqtisodiy amaliyot shuni ko'rsatadiki, soliq to'lovchidan daromadining 30 foizigacha olib qo'yish iqtisodiyotga investitsiyalarni qisqartirish jarayoni boshlanadigan chegaradir. Agar soliqlar foydaning 40-50 foizidan mahrum bo'lsa, bu tadbirkorlik tashabbusi va ishlab chiqarishni kengaytirish uchun imtiyozlarni amalda yo'q qilishga olib keladi.
Barcha rivojlangan mamlakatlarda Qonunchilik soliqlarning cheklangan stavkalarini belgilaydi tadbirkorlarning daromadlari. Shunday qilib, AQShda ular 34%, Angliyada — 35%, Yaponiyada — 42%, Frantsiyada — 42%, Shvetsiyada — 52%, Germaniyada — 53,8%.
Mavjud soliq matbuoti bilan bir qatorda, mavjud qonunchilikdagi cheksiz o'zgarishlar, orqaga qarab harakat qilishni boshlaganlar tadbirkorlikning baloidir.
Doimiy ravishda kiritilayotgan o'zgartish va qo'shimchalar tadbirkorlarni o'z faoliyatining ishonchliligiga ishonchdan mahrum qiladi. Shunday qilib, tadbirkorlik xavfi darajasi nafaqat yuqori soliq stavkalari, balki soliq qonunchiligining beqarorligi, soliq stavkalarini o'zgartirish ehtimoli, qoida tariqasida, o'sish yo'nalishi bo'yicha oshiriladi.
Soliq qonunchiligidagi ushbu qoida mahalliy tadbirkorlikning rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Soliq to'lovlarini tejash va yuqori darajadagi xavfni oldini olish uchun shu munosabat bilan tobora ko'proq tadbirkorlar chet elda kompaniya ochishga qaror qilmoqdalar.
Iqtisodiy sheriklar bilan munosabatlar. Tadbirkorlik xavfi darajasiga sezilarli ta'sir ko'rsatadigan keyingi omil — bu biznes sheriklari bilan munosabatlar. Bunday holda, shartnoma majburiyatlarini buzish, bir tomondan etkazib beruvchilar tomonidan, boshqa tomondan xaridorlar tomonidan xavf darajasini oshirishi mumkin. Tadbirkorlik firmasi mahsulot ishlab chiqarish va sotish, to'lovga qodir bo'lmagan mijozlarga xizmat ko'rsatish uchun buyurtmalar olish xavfini tug'diradi. Shu bilan birga, ularning to'lov qobiliyati kompaniyaning ishlab chiqarish va etkazib berish bo'yicha majburiyatlarini bajarish jarayonida, ishlab chiqaruvchi, etkazib beruvchi allaqachon to'lanmaydigan zarur xarajatlarni amalga oshirganda paydo bo'lishi mumkin. Bunday holda, tadbirkorlik firmasi muqobil sheriklar va paydo bo'lgan qarzlarni qoplash manbalarini izlashi, qo'shimcha xarajatlarga o'tishi va shu bilan foyda olishni kechiktirishi kerak. Xuddi shu narsa tadbirkorlik firmasining etkazib beruvchilari tomonidan o'z majburiyatlarini bajarmagan taqdirda ham sodir bo'ladi.
Tadbirkorlik faoliyatini tartibga soluvchi qonunchilik. Qonunchilik va davlat organlarining tadbirkorlik xavfi darajasiga ta'siri qarama-qarshi. Bir tomondan, ular tadbirkorlik firmalarining faoliyatini tartibga soladilar, chunki bozor iqtisodiyoti sharoitida xaridorlar va sotuvchilar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar ko'plab huquqiy cheklovlarga duch keladi. Har bir tadbirkorlik tuzilmasi ma'lum bir huquqiy maqomga ega va bu firma o'z biznesini qanday olib borishi va qanday soliqlarni to'lashi kerakligini belgilaydi. Soliq va moliyaviy munosabatlarni tartibga soluvchi aktlar va normalar tadbirkor uchun ayniqsa muhimdir. Soliq va moliyaviy huquq normalarini bilmasdan, tadbirkorlik faoliyatini samarali tashkil etish va muvaffaqiyatli amalga oshirish mumkin emas.
Ammo, boshqa tomondan, tadbirkorlik faoliyatini tartibga soluvchi Qonunchilik harakatchanlik va ba'zan noaniqlik bilan tavsiflanadi, bu esa tadbirkor uchun noqulay muhit yaratadigan iqtisodiy sharoitlarning kutilmagan, siyosiy mulohazalar bilan belgilanadigan o'zgarishi shaklida namoyon bo'ladi va bu tadbirkorlik xavfi darajasini oshiradi.
Tadbirkorlar raqobati. Bozor-bu tadbirkordan katta jismoniy va intellektual daromad olishni talab qiladigan qattiq tizim.
Xavf va raqobat bir-biriga o'zaro ta'sir ko'rsatadigan bir-biri bilan chambarchas bog'liq iqtisodiy toifalardir. Bu tadbirkorni keskin raqobat orqali tabiiy tanlanish munosabatlari tizimiga kiritadigan xavf. Boshqa tomondan, raqobatning kuchayishi tadbirkorni yangi faoliyat turlarini izlashga, o'z mahsulotlari bilan yangi bozorlarga chiqishga majbur qiladi, bu esa tadbirkorlik xavfi darajasini oshiradi. Shuning uchun tadbirkorlar raqobati tadbirkorlik xavfi darajasiga ta'sir qiluvchi asosiy omillarni anglatadi. Raqobatdagi muvaffaqiyat faqat yangi ehtiyojlarni aniqlaydigan, yangi mahsulotlarni chiqaradigan va yangi texnologiyalarni joriy etadigan kishiga yordam beradi. Shunday qilib, raqobat iqtisodiy raqobat mexanizmini yaratadi, tadbirkorlarni o'z strategiyasini qayta ko'rib chiqishga majbur qiladi.
Tadbirkorlik firmalarining raqobat kuchiga ko'plab omillar ta'sir qiladi, ularning ba'zilari tez-tez takrorlanadi. Birinchidan, kurash hajmi va imkoniyatlari jihatidan nisbatan taqqoslanadigan bo'lsa, raqobatdosh firmalar sonining ko'payishi bilan kuchayadi. Firmalar qancha ko'p bo'lsa, yangi strategik tashabbuslar ehtimoli shunchalik yuqori bo'ladi.
Raqobat, shuningdek, ishlab chiqarilgan tovarga talab bo'lsa, xizmatlar asta-sekin o'sib boradi, chunki firmalar bozor uchun kurashishlari kerak. Ushbu kurash zaif va kam samarali firmalarning yo'q qilinishiga olib keladi. Bozor ulushi uchun kurash to'g'ridan-to'g'ri tovarlar va xizmatlar iste'molchilarini zabt etishga qaratilgan yangi strategik g'oyalarning paydo bo'lishini rag'batlantiradi.