Андижон ҳайвонот боғИ

Tog’-kon sanoatining ishlab chiqarishdan bo’shagan yerlarini Respublikamiz florasida uchraydigan hamda intradutsentefemer va efemeroidlar (Cucurbita foetidissima, Helianthus tuberosus) yordamida rekultvatsiya qilish.
Respublikamizda sanoatning rangli metallurgiya sohasi ekologik muammolarini bartaraf etishda hamda hosildorlik xususiyati pasaygan yerlarning holatini yaxshilashda yuqori samara beradi. Taklif etilayotgan metod degradatsiyaga uchragan yerlarni iqtisodiy samarador, ekologik xavfsiz tozalash tozalash muammosini hal etadi.
Tog’-kon sanoatining ishlab chiqarishdan bo’shagan yerlarini tozalashda amalda sarflanadigan mablag’ tejab qolinadi. Tozalash jarayonida yetishtirilgan yuksak o’simliklari biomassasidan noan’anaviy energiya manbai (biogaz, bioetonol, biodizel) olishda foydalanish mumkin. Cucurbita foetidissima va Helianthus tuberosus nichorva mollari uchun oziqa sifatida ham foydalanish mumkin. Shuningdek Cucurbita foetidissima urug’idan o’simlik moyi olish mumkin (urug’i 26% gacha moy saqlaydi).

НУРОТА ТОҒ ВА ТОҒ ОЛДИ ТЕКИСЛИКЛАРИ ТУПРОҚЛАРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ

Қўнғиров Х.Н.
Навоий давлат педагогика институти
Нурота тумани ҳудудида бир қанча тупроқ типлари, типчалари ва оилалари мавжуд. Нурота тоғ олди текисликларида тупроқҳосил бўлишининг ўзига хос хусусиятлари мавжуд бўлиб, бу ҳудудда тарқалган тупроқ типлари республикамизнинг барча ҳудудларида тарқалган тупроқ типлари номлари билан аталсада, лекин улар бу тупроқларга хос бўлган барча генетик, морфологик, агрокимёвий ва агрофизикавий хусусиятларидан фарқланадиган махсус белгиларни ўзида мужассамлантиради. Бунинг асосий сабаблари- биринчиданНурота тоғи Ўзбекистон тоғлари тизимида паст тоғлар гурухига кириб, ёғин-сочин миқдори камбўлиб, тоғ жинслари барча қияликларда яланғоч ҳолда туради. Иккинчидан-тоғ ён бағирларнинг дарахт, бута, ярим бута ва ўт ўсимликлари билан сийрак қопланганлигидир. Учинчидан-Нурота тоғи ва тоғ олди текисликларининг бевосита республикамизнинг сахро минтақаси билан туташ ҳосил қилганлигидир. Тўртинчидан-бу ҳудудда фақат ўта қуруқ иқлим хукмронлик қилмасдан, балки бу ўлка шамол эрозиясининг тарқалганлиги билан характерланади. Шу нуқтаи назардан бугунги кунда ҳал этилиши мўлжалланган долзарб муаммолар-биринчидан-Нурота тоғи ва тоғ олди текисликгидаги тарқалган тупроқлари ҳосил булиши жараёнининг йўналиши ва ривожланишидаги (эволюциясидаги) умумий ва хусусий белгиларни аниқлаш; иккинчидан-Нурота тоғи ва тоғ олди текислиги тупроқлари горизонтал ва вертикал минтақавийликдаги қонуниятлар мажмуасига баҳо бериш; учинчидан-Нурота тоғи ва тоғ олди текислиги тупроқлари типига қисқача унумдорлик ва экологик кўрсаткичлари (скелетлилиги, механик таркиби, гумусси, агрегатлик ҳолати, эрозия даражаси, қиялиги ва бошқалар) бўйича қисқача тавсифлаш; тўртинчидан-Нурота тоғи ва тоғ олди текислиги тупроқлари хосса ва хусусиятларини чуқур илмий тахлил қилиш йўли билан улардан фойдаланиш истиқболларини ишлаб чиқиш;
Бу ҳудудда кўп қиррали дала ва лабораторияда олиб бориладиган тадқиқот маълумотларининг илмий аҳамияти жуда катта. Нурота тоғи ва тоғ олди текислигида тарқалган тупроқлар кам ўрганилган. Жумладан, ҳозирги кунда Айдаркўл сувидан фойдаланиш эвазига оч тусли бўз тупроқларда вужудга келаётган морфогенетик ўзгаришлар ёки тоғ жигарранг тупроқларининг бошқа ҳудди шундай тупроқларига нисбатан кам гумуслилиги.Нурота тоғи ва тоғ олди ҳудудида тарқалган тупроқлар ўзининг ривожланиши, генезиси ва ўтмиш ва ҳозирги эволюцияси нуқтаи назаридан кучли илмий тахлилга мухтож. Чунки инсонларнинг ўз мақсадлари йўлида бу тупроқлардан нотўғри фойдаланиши натижасида тупроқлар деградацияга учрамоқда, Нурота тоғи ва тоғ олди текислиги тупроқлари шамол эрозиясига дучор бўлиб, гумусни тўпланишига асосий манбаа бўлган ўсимлик қоплами ва унингқолдиқларидан ажралмоқда, табиий бута ва ўсимликлар шиддат билан йўқолмоқда. Агрегатларнинг бузилиши, натижаси сув эрозиясининг ривожига йўл очилмоқда.
Юқорида баён қилинганлардан келиб чиқадиган хулоса шуки Нурота тумани ҳудуди тупроқларини ўрганишга кам эътибор берилган. Агарда Нурота тоғи ва тоғ олди текислиги тупроқларнинг биосферадаги ўрнини ва бажарадиган вазифасини аниқ белгилаб олсак, ўйлаймизки бундай хато ва камчиликларга йўл қўйилмаган бўлади. Ҳозирги пайтда тоғ олди пролювиал текисликларда сахроланиш жараёни ўз таъсирини ўтказаётган бир даврда бу тупроқларни мукаммал ўрганиш зарур.
Баён қилинганлар асосида хулоса қилиш мумкинки,Нурота тоғи ва тоғ олди текисликлари тупроқларини ўрганиш ўта долзарб ҳисобланади ва унинг ечими эса генетик тупроқшунослик фанига хос бўлган айрим муаммоларни ҳал қилишдаилмий асос бўлиб хизмат қилади.