Andijon davlat univyersiteti

M + m= If P
1
 Vf - Id P
2
 VD 
Bu yerda; M-organik moddalar turejaishining ortishi; m - nobo’d bo’lgan 
o’simliklar massasi; If - fotosintez intensivligi; P
1
- barglar sathi (maydoni); Vf - 

---

41 
fotosintez vaqti; Id - nafas olish intensizligi; P
2 
- o’simliklarning tirik massasi; VD 
- nafas olish vaqti. 
O’rmonlarning mahsuldorligini aniqlash bo’yicha turli mualliflar tomonidan 
olib borilgan kuzatishlarda aniqlanishicha, daraxtlarning yoshi ortib borgan sari 
dastlabki vaqtlar tez o’sadi va ma’lum darajadagi maksimumga yetadi, keyin esa 
o’sishi pasaya boradi. Masalan, 40-60 yoshli qora qayinning umumiy 
mahsuldorligi gektariga 23-24 t ni tashkil qilgan holda, umumiy nobudgarchilik 
taxminan 40% ga teng bo’ladi. Ana shu yoshida unda organik moddalar 
to’planishining o’sishi yiliga taxminan 10 t ni tashkil etadi. Shundan daraxtning 
yer ustki yogochligining quruq moddasi gektariga atigi. 6-8 t ga yetadi. Qora 
qarag’ay o’rmonlari va eqiladigan madaniy o’simliklarda ham shunga yaqin 
natijalar olingan. Masalan, bug’doyda mahsuldorlik (optimal miqdorda o’g’it 
berilgandagi to’plangan quruq modda hisobidagi don va poxoli) gektariga o’rta 
qisobda 10,2 t ni, qand lavlagida esa gektariga 16 t ni tashkil qilgan. 
Yer sharidagi butun ekotizimning mahsuldorligi to’g’risida umumiy tasavvur 
xosil qilish maqsadida bir oz o’zgartirilgan quyidagi jadval ma’lumotlarini 
keltiramiz (2-jadval). 
2- jadval 
Yer yuzasidagi zkotizimning dastlabki yillik mahsuldorligi va organik
moddalar zaxirasi (Dyuvin`o va Tangu) 
Ekotizim xududi 
Maydoni, (%) Organik modda 
(Yiliga ga/t) 
Quruqlikdagi 
organik moddaning 
umumiy massasi 
(t-105) 
O’rmonlar 
28 
7 
28,4 
Foydalaniladigan yerlar 
10 
6 
8,7 
Dasht va o’tloqlar 
17 
4 
10,4 
CHo’llar 
36 
5,4 
Qutb xududlari 
9 
-o 
0