Andijon iqtisodiyot va qurilish instituti "iqtisod va qurilish " fakulteti

Shaharsozlikning asosiv rejalashtirish prinsiplari va shahar strukturasi.
Zamonaviy shahar- bu sanoat korxonalari, turar-joy komplckslari, jamoat 
markazlari, ochiq havodagi dam olish joylari, transport va muhandislik inshootlari 
bilan band bo'lgan hududlarning murakkab kompleksidir. Shuning uchun, shahar-
larning rejaviy tashkil etilishiga tartib va sistema kirituvchi dastlabki prinsip bu - 
funksional rejalashtirish, shaharni asosiy vazifalarga ko'ra (mehnat, jamoat hayoti, 
turmush, dam olish) qismlarga ajratish prinsipidir.
Shaharlar funksional jihatdan foydalanishiga qarab quyidagi hududlarga (zon-
alarga) bo'linadi:
• aholi yashaydigan hudud;
• shaharning jam oat markazi;
• sanoal hududi;
• tashqi transport hududi;
• kom m unal-om borxona hududi;
• aholi dam olish hududi (rekreatsiya);
• sanitar-himoya hududi;
• ko'kalamzorlar hududi.
“Shaharning arxitekturaviy-rejaviy strukturasi” tushunchasi shaharning 
qurilish prinsiplaridan kelib chiqadi. Shaharsozlikda funksional hududlarga ajratish 
g‘oyasi yangilik emas. U XX asr boshida shahar hududida turar joylar, fabrika, za-
vodlar, omborxonalar, ko‘chalarning tartibsiz aralashuvi natijasida yuzaga keldi. 
XXI asr o‘rtalarida bu g'oya yetakchi shaharsozlik konsepsiyasiga aylandi, lekin un-
ing ham muammolari yuzaga chiqa boshladi. Bitta vazifa uchun ajratilgan keng 
hududlar shaharning to'laqonli ijtimoiy hayotini ta’minlovchi ko’p sifatlarini yo'qota 
boshladi va jamoatchilik vazifalaridagi elementlar bilan oqilona to‘ldirilishni talab 
qildi.
-6- 

---

Aholi yashaydigan hudud: bunda turar-joy tumanlari, kichik tumanlar, aholiga 
madaniy-maishiy xizmat ko‘rsatish muassasalari, ma’muriy jamoat tashkilotlari, 
ko'kalamzorlar, umumfoydalanadigan sport inshootlari, ko'chalar va maydonlar, 
zararsiz bo'lgan ayrim sanoat tashkilotlari, omborxonalar, tashqi transport 
qurilmalari va zaxira hududlari joylashadi.
Aholi yashaydigan hudud, qoida bo'yicha, shamol yo‘nalishi tomondan qara-
ganda sanoat hududidan oldin, daryo oqimining yuqorisida, suv havzalari, ko'kalam-
zorlar yaqinida joylashadi. Shaharning aholi yashaydigan hududini tashkil etishda 
unda turar-joy qurilmalarini, madaniy-maishiy xizmat ko'rsatish muassasalarini, ja-
moat markazlarini, ko'chalar tarmog'ini va umumiy foydalanish ko’kalamzorlarini 
to‘g‘ri (ratsional) joylashtirish ko‘zda tutiladi.
Aholi yashaydigan hududlarda ishlab chiqarish chiqindilarini chiqarmaydigan 
va katta yuk aylanishiga ega bo’lmagan sanoat korxonalari hamda ilmiy-tadqiqot 
institutlari va ma’muriy-xo'jalik muassasalari joylashishi mumkin. Asosiv mehnat 
qilish joylaridan biri bo'lgan sanoat korxonalari o‘zining joylashuviga va temir 
yo‘llar kirib kelishiga anchagina hudud talab qilib, shaharning tarixiy tarkibiga 
kuchli ta’sir ko'rsatadi.