| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - д) бошка моддий харажатлар
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - Асосий воситалар ва но-моддий активларни эски-риши
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - Ҳозирги даврда қишлоқ хўжалигида амалга ошириладиган харажатлар ўзгарувчан ҳамда доимий харажатлардан ташкил топади.
- Ўзгарувчан харажатлар - ишлаб чиқариладиган маҳсулот ҳажмининг ўзгариши билан бевосита боғлиқдир. Ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар миқдорининг кўпайиши ўзгарувчан харажатлар кўпроқ сарфланишини тақозо этади. Уларга уруғликлар, кўчатлар, минерал ва маҳаллий ўғитлар, озуқалар, ем-хашак, меҳнатга тўланадиган иш ҳақи, электроэнергия харажатлари ва бошқа харажатлар киради.
- Доимий харажатлар – бу турдаги харажатлар миқдори ишлаб чиқариладиган маҳсулот ҳажмининг ўзгариши билан боғлиқ эмас яъни маҳсулот ҳажми кўпайиши ёки камайиши билан доимий харажатлар қиймати ўзгармайди. Масалан, ер учун, айрим асосий воситаларга тўланадиган ижара ҳақи, айрим асосий воситаларнинг эскириш суммаси (амортизация суммаси) тўловлари ва бошқалар доимий харажатлар таркибига киради.
- Доимий ва ўзгарувчан харажатларнинг ҳаракати
- 2. Харажатлар таркиби, уларнинг туркумлаштирилиши.
- Ўзбекистон Республикаси ВМнинг 1999 йил 5 февралдаги қарорига мувофиқ қабул қилинган Низомга мувофиқ харажатлар иқтисодий мазмунига, мақсадига, ҳисобот объектига ҳамда шаклланиш манбааларига кўра, қуйидагича гуруҳлаштирилган :
- Маҳсулот таннархига киритиладиган харажатлар
- Ишлаб чиқариш таннархи га киритилмайдиган, бироқ асосий фаолиятдан олинган фойдада ҳисобга олинадиган ҳамда давр харажатларига киритиладиган харажатлар
- Молиявий фаолият билан боғлиқ бўлган харажатлар:
- Фавқулодда қилинади ган харажатлар(фойда, зарарлар).
- Ишлаб чиқариш моддий харажатлари, ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари, ишлаб чиқаришга тегишли бўлган ижтимоий суғурта ажратмалари, асосий фондлар ва ишлаб чиқариш аҳамиятига эга бўлган номоддий активлар амортизацияси, ишлаб чиқариш аҳамиятига эга бўлган бошқа харажатлар.
- Бевосита ишлаб чиқариш жараёнига боғлиқ бўлмай, балки хўжаликнинг соҳалари бўйича ташкил этиш ва уларни бошқариш билан боғлиқ бўлган харажатлардир. Уларга: маҳсулотни сотиш билан боғлиқ харажатлар, корхонани бошқариш харажатлари (маъмурий сарф-харажатлар), бошқа операцион харажатлар ва зарарлар билан боглик харажатлар киради.
- Уларга барча турдаги кредитлар бўйича, мол-мулкнинг ижара ҳақи тўловлари ҳамда қимматли қоғозларни чиқариш, сотиш, тарқатиш билан боғлиқ бўлган харажатлар киради.
- Уларга корхоналарнинг одатдаги фаолиятидан четга чиқувчи ҳодисалар ёки операциялар натижасида вужудга келадиган ва рўй бериши кутилмаган одатдан ташқари харажатлар киради.
- Қишлоқ хўжалигидаги харажатларнинг иқтисодий элементлар бўйича гуруҳлантириш
- Иқтисодий элементлар бўйича
- -Доимий ишчиларга меҳнат ҳақи тўлаш;
- - Четдан жалб қилинган
- ёлланма ишчиларга меҳнат ҳақи тўлаш.
- - Уруғлик, кўчат;
- - Минерал ва органик ўғитлар;
- - Ўсимликларни ҳимоя қилиш учун кимёвий воситалар;
- - Ёқилғи ва мойлаш
- материаллари;
- - Эҳтиёт қисмлар;
- - Қурилиш материаллари;
- - Кам баҳоли, тез тузувчан
- буюмлар;
- - Бошқа материал
- харажатлари
- - Ижтимоий суғурта;
- - Солиқлар, қарзлар;
- - Банк кредитлари учун
- фоиз тўловлари;
- - Жарималар;
- - Ижара ҳақи;
- - Ер солиғи;
- - Дивидент тўловлари;
- - Бошқа пул харажатлари
- Харажатларни маҳсулот ишлаб чиқариш технологик жараёнлари бўйича туркумлаштириш
- Экишгача бўлган даврдаги харажатлар
- Экиш ва ишлов бериш давридаги харажатлар
- Ҳосилни йиғиб-териб олиш давридаги харажатлар
- - Ерларни ўзлаштириш;
- - Ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш;
- - Кузги шудгор;
- - Яхоб суви бериш;
- - Ерларни текислаш;
- - Минерал ва органик ўғитларни солиш;
- - Кимёвий воситалар;
- - Меҳнатга ҳақ тўлаш;
- Ёқилғи мойлаш
- материаллари;
- -Эҳтиёт қисмлар
- - Уруғ, кўчат;
- - Меҳнат ҳақи ажратмалар билан;
- - Ишлов бериш;
- - Суғориш;
- - Минерал ва органик ўғитлар солиш;
- Ўсимликларни ҳимоя қилиш учун кимёвий воситалар;
- - Ёқилғи ва мойлаш материаллари;
- - Эҳтиёт қисмлар
- Меҳнат ҳақи ажратмалари билан;
- Кам баҳоли тез тузувчан буюмлар;
- Ёқилғи ва мойлаш
- материаллари;
- - Автотранспорт хизмати
- Харажатларнинг маҳсулот етиштириш муддатлари бўйича туркумланиши
- Ҳисобот йили ҳосили учун қилинган олдинги йил харажатлари
- Ҳисобот йили ҳосили учун амалга оширилган ҳисобот даври харажатлари
- Келгуси йил ҳосили учун қилинган ҳисобот йили харажатлари
- - Меҳнат ҳақи ижтимоий
- ажратмалар билан;
- - Асосий воситалар
- амортизацияси;
- - Ерларни текислаш;
- - Кузги шудгор;
- - Уруғ ва кўчат;
- - Кузги экинларни экиш;
- - Ўғитлар;
- - Кўп йиллик кўчатларни
- экиш;
- - янги ерларни ўзлаштириш;
- - Яхоб суви бериш;
- - Ёқилғи ва мойлаш
- материаллари
- - Уруғлик, кўчат;
- - Меҳнат ҳақи ажратмалари
- билан;
- - Асосий воситаларнинг
- амортизацияси;
- - Суғориш;
- - Ўғитлар;
- - Ўсимликларни ҳимоя қилиш воситалари;
- - ЁММ;
- - Эҳтиёт қисмлар;
- - Қурилиш материаллари;
- - Кам баҳоли, тез тўзувчан
- буюмлар;
- - Бошқа материал харажатлар
- - Меҳнат ҳақи ажратмалари билан;
- - Асосий воситаларнинг
- амортизацияси;
- - Яхоб суви бериш;
- - Ерларни текислаш;
- - Ерларнинг мелиоратив
- ҳолатини яхшилаш;
- - Органик ва минерал ўғитлар;
- - Ёқилғи ва мойлаш
- материаллари;
- - Кам баҳоли, тез тўзувчан
- буюмлар;
- - Бошқа харажатлар
3. Маҳсулот таннархи ҳақида тушунча, унинг турлари ва аниқланиш тартиби. - 3. Маҳсулот таннархи ҳақида тушунча, унинг турлари ва аниқланиш тартиби.
- Таннарх - деганда бир бирликдаги маҳсулот ишлаб чиқариш, иш ва хизматларни бажариш учун сарфланган моддий, меҳнат, пул харажатлари назарда тутилади. Унинг мутлақ (абсолют) даражасини аниқлаш учун барча бевосита ва билвосита ишлаб чиқариш харажатларининг умумий суммаси шу харажатлар ёрдамида ишлаб чиқарилган ялпи маҳсулот миқдорига тақсимланади.
- Қишлоқ хўжалигида 1 ц. маҳсулотнинг ; 1 эталон гектарнинг; 1 тонна-кмнинг; 1 квт.соат электроэнергиянинг таннархи аниқланади. Уни қуйидаги формула ёрдамида аниқлаш мумкин:
- Бунда: Тн – маҳсулот, иш, хизматлар таннархи, сўмда;
- Их – ишлаб чиқариш харажатларининг умумий суммаси, сўмда;
- Мм (Им, Хм) – ялпи етиштирилган маҳсулот, жами бажарилган иш, хизматлар миқдори цен., тоннада, эталон гектарда
Do'stlaringiz bilan baham: |
