Андижон қишлоқ хўжалик институти Қишлоқ иқтисодиёти ва бошқарув кафедраси

Мехнат хақи харажатлари

• Ижтимоий ажратмалар

• Асосий воситалар ва номоддий активларни эскириши

• Бошка харажатлар

• Харажат
• элементлари

• Харажат моддалари

• Иқтисдий мохиятига кўра бир
• хил харажатлар.

• Ҳозирги даврда қишлоқ хўжалигида амалга ошириладиган харажатлар ўзгарувчан ҳамда доимий харажатлардан ташкил топади.Улар ишлаб чиқарилаётган махсулотларнинг хажми ва миқдорининг ўзгариши билан боғлиқдир.

• Ўзгарувчан харажатлар - ишлаб чиқариладиган маҳсулот ҳажми ва миқдорини ўзгариши билан бевосита боғлиқдир. Ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар миқдорининг кўпайиши харажатларни кўпроқ сарфланишини тақозо этади. Уларга уруғликлар, кўчатлар, минерал ва маҳаллий ўғитлар, озуқалар, ем-хашак, меҳнатга тўланадиган иш ҳақи, электроэнергия харажатлари ва бошқа харажатлар киради.
• Доимий харажатлар – бу турдаги харажатлар миқдори ишлаб чиқариладиган маҳсулот ҳажмининг ўзгариши билан боғлиқ эмас яъни маҳсулот ҳажми кўпайиши ёки камайиши билан доимий харажатлар қиймати ўзгармайди. Масалан, ер учун, айрим асосий воситаларга тўланадиган ижара ҳақи, айрим асосий воситаларнинг эскириш суммаси (амортизация суммаси) тўловлари ва бошқалар доимий харажатлар таркибига киради.

• 2.Маҳсулотлар ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларининг ташкил топиши ва гуруҳланиши.

• Ўзбекистон Республикаси ВМнинг 1999 йил 5 февралдаги қарорига мувофиқ қабул қилинган Низомга мувофиқ харажатлар иқтисодий мазмунига, мақсадига, ҳисобот объектига ҳамда шаклланиш манбааларига кўра, қуйидагича гуруҳлаштирилган :

• Маҳсулот таннархига киритиладиган харажатлар

• Ишлаб чиқариш таннархи га киритилмайдиган, бироқ асосий фаолиятдан олинган фойдада ҳисобга олинадиган ҳамда давр харажатларига киритиладиган харажатлар

• Молиявий фаолият билан боғлиқ бўлган харажатлар:

• Фавқулодда қилинади ган харажатлар(фойда, зарарлар).

• Ишлаб чиқариш моддий харажатлари, ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари, ишлаб чиқаришга тегишли бўлган ижтимоий суғурта ажратмалари, ишлаб чиқариш аҳамиятига эга бўлган асосий фондлар амортизацияси ва ишлаб чиқариш аҳамиятига эга бўлган бошқа харажатлар.

• Бевосита ишлаб чиқариш жараёнига боғлиқ бўлмай, балки хўжаликнинг соҳалари бўйича ташкил этиш ва уларни бошқариш билан боғлиқ бўлган харажатлардир. Уларга: маҳсулотни сотиш билан боғлиқ харажатлар, корхонани бошқариш харажатлари (маъмурий сарф-харажатлар), бошқа операцион харажатлар ва зарарлар билан боғлик харажатлар киради.

• Уларга барча турдаги кредитлар бўйича, мол-мулкнинг ижара ҳақи тўловлари ҳамда қимматли қоғозларни чиқариш, сотиш, тарқатиш билан боғлиқ бўлган харажатлар киради.

• Уларга корхоналарнинг одатдаги фаолиятидан четга чиқувчи ҳодисалар ёки операциялар натижасида вужудга келадиган ва рўй бериши кутилмаган одатдан ташқари харажатлар киради.

• Қишлоқ хўжалигидаги харажатларнинг иқтисодий элементлар бўйича
• гуруҳланиши

• Иқтисодий элементлар

• Мехнат харажатлари

• Материал харажатлар

• Пул харажатлари

• -Доимий ишчиларга меҳнат ҳақи тўлаш;
• - Четдан жалб қилинган
• ёлланма ишчиларга меҳнат ҳақи тўлаш.

• - Уруғлик, кўчат;
• - Минерал ва органик ўғитлар;
• - Ўсимликларни ҳимоя қилиш учун кимёвий воситалар;
• - Ёқилғи ва мойлаш
• материаллари;
• - Эҳтиёт қисмлар;
• - Қурилиш материаллари;
• - Кам баҳоли, тез тузувчан
• буюмлар;
• - Бошқа материал
• харажатлари

• - Ижтимоий суғурта;
• - Солиқлар, қарзлар;
• - Банк кредитлари учун
• фоиз тўловлари;
• - Жарималар;
• - Ижара ҳақи;
• - Ер солиғи;
• - Дивидент тўловлари;
• - Бошқа пул харажатлари