Andijon mashinasozlik instituti elektrotexnika fakulteti

VI. Grafik qism.
6.1. Elektr taminotining bir chiziqli sxemasi;
6.2. Elektr qurilmani joylashuv sxemasi;
6.3. Elektr iste'molchlarining sutkalik yuklama grafigi;
6.4. 6 (10) kV-li o‘chirgichlarning tuzilish chizmasi;
6.5. KRU yoki KRUN turlaridagi shkafning tuzilish sxemasi.





VI. Bitiruv malakaviy ishi qismlari bo’yicha maslahatchilar:
Diplom loyihasi qismlari bo’yicha maslahatchilar:

№	Diplom loyihasini qismlari	Boshlanish muddati	Tugalla-nish muddati	Imzo	Maslahatchining familiyasi
1	Kirish				M. Nuryagdiyev
2	Umumiy qism				M. Nuryagdiyev
3	Maxsus qism				M. Nuryagdiyev
4	Tеxnologik qism				M. Nuryagdiyev
5	Iqtisodiy qism				M. Nuryagdiyev
6	Xayot faoliyati xavfsizligi qismi				M. Nuryagdiyev
7	Xulosa va takliflar				M. Nuryagdiyev
8	Foydalanilgan adabiyotlar				M. Nuryagdiyev
9	Loyihaning grafik qismi				M. Nuryagdiyev

Topshiriq berilgan sanasi:
Tugallangan diplom loyihasini topshirish sanasi:


Kafedra mudiri: ____________ dotsent A. Shukuraliyev
Ilmiy rahbari: ___________ dotsent A. Ismailov
Maslahatchi: ___________ assistent M. Nuryogdiyev
Topshiriqni oldim ___________ talaba M. Bozorboeva


Mundrija
Kirish.........................................................................................................................8
I. Umumiy qism
1.1. Elektr qurilmasining asosiy qismlari va texnologik jarayondagi o‘rni………12
1.2. Elektr qurilmasining ishlash rejimlari………………………………………..17
1.3. Elektr qurilmasining mavjud boshqarish sxemasidagi kamchiliklar tahlili….20
II. Maxsus qism.
2.1. Elektr qurilmasining ish rejimlari yuklama grafiklari xisoblash usullari…………………………………………………………………………….22
2.2. Podstantsiyaning rele himoyasi va avtomatik uskunalari……………………30
2.3. Podstantsiyaning shinalarida qisqa tutashuv toklarini hisoblash va kommutatsion apparatlarni tanlash va tekshirish…………………………………36
2.4. Podstantsiyalarda elektr ta’minoti tizimining ishonchliligini oshirish………40
2.5. Elektr energiya sifat koʻrsatkishlarining tadqiqoti…………………………..44
III. Tashkiliy - texnologik qism.
3.1. Elektr jihozlarni ishlatish va ta’mirlashni tashkil etish………………………47
3.2. Elektr jihozlarini ta’mirlash (ROT) grafigini tuzish…………………………49
3.3. Elektr jihozlarini ta’mirlash texnologiyasi…………………………………...52
IV. Iqtisodiy qism.
4.1. Elektr qurilmaini tanlashda texnik-iqtisodiy taqqoslash. ……………………54
4.2. Elektr jihozlar, materiallar va ta’mirlash smetasini tuzish…………………...56
4.3. Elektr energiya isroflarini kamaytirish tadbirlari…………………………….57
V. Mehnat muhofazasi.
5.1. Elektr qurilmani ishlatish va ta’mirlashda xavfsizlik texnikasi qoidalari……58
5.2. Elektr qurilmani ishlatish yo‘riqnomasini tuzish. ……………………………62
5.3. Yong‘in signalizatsiyasi va avtomatikasi sxemasini tuzish…………………..64
5.4. Sanoat ekologiyasi tadbirlari. ………………………………………………..69
VI. Grafik qism.
6.1. Elektr taminotining bir chiziqli sxemasi………………………………………..
6.2. Elektr qurilmani joylashuv sxemasi…………………………………………….
6.3. Elektr iste'molchlarining sutkalik yuklama grafigi……………………………...
6.4. 6 (10) kV-li o‘chirgichlarning tuzilish chizmasi………………………………..
6.5. KRU yoki KRUN turlaridagi shkafning tuzilish sxemasi………………………
Xulosa……………………………………………………………………………..71
Foydalanilgan adabiyotlar.......................................................................................72



Kirish
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF-4947-son Farmoni bilan tasdiqlangan 2017-2021-yillarda Oʻzbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yoʻnalishi boʻyicha harakatlar strategiyasi (keyingi oʻrinlarda Harakatlar strategiyasi deb yuritiladi) mamlakatning davlat va jamiyat rivojlanishi istiqbolini strategik rejalashtirish tizimiga sifat jihatdan yangi yondashuvlarni boshlab berdi. 2023-yilda qayta tiklanuvchi energiya manbalarini va energiya tejovchi texnologiyalarni joriy etishni jadallashtirish chora-tadbirlari toʻg‘risida
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019- yil 30- iyulda “Yoqilg‘i-energetika resurslarining narxlari va tariflarini oʻzgartirish toʻg‘risida”gi 633-sonli qaroriga asosan, “Hududiy elektr tarmoqlari” AJ 2019 -yil 15- avgustdan boshlab elektr energiyasining narxlari oshishini ma’lum qiladi. 
Mamlakatimiz mustaqillika erishgach jamiyatimiz hayoti barcha sohalarda tub oʻzgarishlar yuz bermoqda. Ma’naviyat sohasidagi asosoiy vazifa ma’naviy qadryatlarimizni fan yutuqlari va texnologik yuksalishlar hisobiga boyitb borish, xalqimizni ongida milliy istiqlol g‘oyalari printsiplarini qaror toptirishdan iboradir. Shu sabablik yurtboshimizning 27- mart 2019- yilda chiqarilgan qarorlariga koʻra: Elektr energetika tarmog‘ining ishonchli faoliyat yuritishini ta’minlamasdan turib iqtisodiyot tarmoqlari va mamlakat hududlarining sanoat solohiyatini oshirish tadbirkorlik faoliyatini rivojlantrishni rag‘batlantrish, aholi farovonligini yuksaltrish va hayot sifatini yaxshilashga erishib boʻlmaydi. Zamonaviy sharoitlarda elektr energetika tarmog‘ida raqobat muhutini rivojlantrish va investitsiyalarni jalb qilish elektr energiyasini ishlab chiqarish va yetkazib berish sohasidagi faoliyatining institutsion va tashkiliy-huquqiy asoslarini tubdan takomillashtrish zarurligini taqazo etmoqda.
Elektr energetika tarmog‘ini isloh qilish boʻyicha vazifalarning amaliy ijrosini ta’minlash, shuningdek, 2017-2021 yillarda Oʻzbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yoʻnalishi boʻyicha harakatlar strategiyasi va Oʻzbekiston Respublikasining maʼmuriy islohotlar konsepsiyasida belgilangan vazifalarni bajarish maqsadida:
Jahon bankining Respublika elektr energiyasi tarmog‘ini boshqarish tizimini takomillashtirish toʻgrisidagi, shu jumladan ishlab chiqarishda jarayonlarini optimallashtirishni nazarda tutuvchi taklif maʼlumot uchun qabul qilinsin:
Oʻzbekiston Respublikasi Energetika vazirligi, iqtisodiyot va sanoat vazirligi, moliya vazirligi, davlat aktivlarini boshqarish agentligining elektr energiyani ishlab chiqarish, yetkazish, taqsimlash va sotishni tashkil etishning zamonaviy usullariga muvofiq quyidagilar orqali “Oʻzbekenergo|”qayta tashkil etish toʻg'risidagi taklifi maʼqullansin:
a) issiqlik elektr stantsiyalari hamda elektr va issiqlik energiyasi ishlab chiqaruvchi elektr markazlarini boshqaruvchi Issiqlik elektr stantsiyalari aktsiyadorlik jamiyatini tashkil etish;
b) «Oʻzbekenergo» AJning tugatilayotgan «Oʻzelektrtarmoq» UK va «Energosotish» filiali negizida quyidagilarni amalga oshiruvchi «Oʻzbekiston milliy elektr tarmoqlari» aktsiyadorlik jamiyatini tashkil etish:
Respublikaning magistral elektr tarmoqlaridan foydalanish va ularni rivojlantirish; elektr energiyani respublikaning magistralelektr tarmoqlari orqali yetkazib berish va davlatlararo tranzitni amalga oshirish, energiyani eksport va import qilish, shuningdek qoʻshni davlatlarningelektr energetika tizimi bilan hamkorlik qilish, elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi, shu jumladan xususiy kapital ishtirokidagi korxonalarni, shuningdek magistral va hududiy elektr tarmoqlarini yagona operativ-dispetcherlik boshqarish;elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi, shu jumladan xususiy kapital ishtirokidagi korxonalardan elektr energiyasini yagona xarid qiluvchi funksiyasini bajarish, shuningdek elektr energiyani hududiy elektr tarmoqlari korxonalariga sotish;
Bu odamning fizikaviy energiyasini boshqa energiya turlari (asosan elektr energiyasi) bilan toʻla almashtirish va jarayonlarni avtomatlashtirish yordamida odamlarni andozalangan operatsiyalardan (fizikaviy va aqliy mexnatlardan) ozod qilish. Shuning uchun, vatanimiz kompleks xoʻjaligining barcha soxalaridagi ilmiy- texnikaviy taraqqiyoti energetika va avtomatika bilan aniqlanadi.

O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so’ng mamlakatimiz xalq xo’jaligining barcha soxalari, jumladan, ta’lim tizimi jaxon andozalari bilan uyg’unlashuv yo‘nalishida rivojlanib, takomillashib bormoqda. Ayniqsa, «Ta’lim to‘g’risida» gi qonun va kadrlar tayyorlash milliy dasturining qabul qilinishi (29 avgust 1997 yil) va ularni bosqichma-bosqich amalga oshirilishi ta’lim isloxatlarini amalga oshirishida muxim burilish yasamoqda. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining ikkinchi-sifat bosqichida tayyorlanayotgan kadrlar sifatini oshishi bo’yicha muayyan natijalarga erishilmoqda. Xususan, dars sifatini oshirishga alohida e’tibor berildi. Darsning sifatini oshirish, uni zamon talablariga muvofik xolda olib borishda o‘quv-dasturiy xujjatlarning ahamiyati benixoyadir. O‘quv-dasturiy xujjatlarda zamonaviy texnika, texnologiya va o‘qitish metodikalarini aks ettirilishi va ularni amalga oshirib borilishi zamonaviy raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning muxim omillaridan biri bo‘lib xisoblanadi.

Shuning uchun xam, o‘quv dasturlarini zamon talablari asosida takomillashtirib borish o‘ta zarur masalalardan biri bo‘lib xisoblanadi.
Elektr energiyasining xozirgi zamondagi axamiyatini baxolash juda mushkul; xayotimizni va xar bir inson xayotini – ishlab chiqarishdami, biznesdami, turmushdami elektrsiz tasavvur qilish mumkin emas.
XX asrda sodir bulgan ilmiy-texnika revolyutsiyasining ikki muxim yo‘nalishini ko‘rsatish mumkin.
Bu – odamning fizikaviy energiyasini boshqa energiya turlari (asosan elektr energiyasi) bilan to‘la almashtirish va jarayonlarni avtomatlashtirish yordamida odamlarni andozalangan operatsiyalardan (fizikaviy va aqliy mexnatlardan) ozod qilish. Shuning uchun, vatanimiz kompleks xo‘jaligining barcha soxalaridagi ilmiy-teknikaviy taraqqiyot energetika va avtomatika bilan aniqlanadi.
Turkiston energetika xo‘jaligini quvvati 1914-yilga kelib 20 ming kVt dan ozgina oshgan bo‘lib, 51 elektr stantsiyalardagi umumiy elektr motorlarni soni 500 tadan oshmas edi.
1917 yilgacha xozirgi O‘zbekiston xududidagi elektr statsiyalarini quvvati 3 ming kVt ni tashkil qilib, bir yilda 3,3 mln. kVt.s. elektr energiyasi ishlab chiqarilgan edi.
Turkiston o‘lkasini elektrlashtirish rejasini tuzilshi katta axamiyatga ega bo‘ldi. 1923 yil Toshkent chekkasidagi Bo‘zsuv Kanalida gidroelektr stantsiyasi (GES) qurilishi boshlandi. 1926 yil O‘zbekiston energetikasining birinchisi, o‘sha vaqtda o‘rta Osiyoda eng katta bo‘lgan 2 ming kVt quvvatli Bo‘zsuv GES ini birinchi navbatda ishga tushdi.
Respublikada quvvat o’sishini asosini O‘zbekiston energetika tizimi tuzilgan paytda (1934 y) Chirchiq-Bo‘zsuv yo‘nalshidagi 180 ming kVt quvvatli ketma-ket qurilgan suv elektr stantsiyalari tashkil etadi.
O‘rnatilgan uskunalar quvvatlarini yig‘indisi 11,0 mln. kVt bo’lgan, 37% issiqlik va suv elektr stantsiyalarini uz ichiga olgan O‘zbekiston energetika tizimi asosini yirik elektr stantsiyalari, shu jumladan Sirdaryo GRES (8,0 mln. kVt), Toshkent (1,86 mln. kVt), Yangi-Angren (1,8 mln. kVt) va Navoiy GRESi (1,25 mln. kVt) tashkil etadi.
Ko‘rsatilgan elektr stantsiyalarda yagona quvvati 150 dan 300 ming kVt bo‘lgan 30 dan ortiq zamonaviy energetika bloklar o‘rnatilgan. Loyixa quvvati 3,2 mln. kVt va yagona energetika blokini quvvati 800 ming kVt li O’rta Osiyoda eng katta bo‘lgan Tolimarjon issiqlik GRES ni qurilishi davom ettirildi.
Suv energetikasi O‘zbekiston Respublikasini energetika vazirligi sistemasidagi bir necha suv elektr stantsiya kaskadlari bilan belgilangan. Bulardan O‘rta-Chirchiq GES lar kaskadi suv xavzasiga ega va shu sababli 600 ming kVt quvvatli Chorvog‘ GESi va 165 ming kVt quvvatli Xojikent GESi quvvatni rostlash tartibida ishlaydi. Qolgan GES lar esa suv oqimi bo‘lgan tartibda ishlaydi.
Energetika Respublika Kompleks xo‘jaligining asosiy soxasi xisoblanadi. O‘zbekistonda umumiy o‘rnatilgan quvvati 11043 mVt bo‘lgan 37 ta katta IES va GES; shu jumladan, IES – 9644 MVt, GES – 1399 MVt O‘zbekiston o’zini energiya bilan butunlay ta’minlaydi.
Andijon viloyatida jami bo‘lib 115 ta podstantsiyalar mavjud, bulardan 110/35/6 kV dan 6 ta , 110/35/10 kV dan 14 ta, 110/10 kV dan 20 ta, 110/6 kV dan 12 ta, 35/6 kV dan 13 ta, 35/10 kV dan 48 ta, 6/10 kV dan 1 ta mavjud. Bulardan biri Andijon shaxrida joylashgan ,,Mebel” 35/6 kV Podstantsiya 1977-yilda ishga tushgan. ,,Mebel” podstantsiyasida T-1 TMN-4 MVA 35/6 kV va T-2 TMN-6,3 MVA 35/6 KV ishlab kelmoqda va xozirgi kunga kelib iste’molchilarni talabi ortganligi sababli, qo’shimcha quvvat talab qilinadi.
Bu elektr korxonalar ishonchli va samarali ishlashi lozim! Buning uchun yosh mutaxassisga quyidagilar zarur: Elektr stantsiya va podstantsiyalarni o‘ta samarali va ishonchli sxema va joylanishlarni to‘g‘ri tanlashni, ularda qo‘llaniladigan elektr jixozlarini, transformatorlarning soni va quvvatlarini tanlash, o‘rnatish joyi va boshqarishni bilishi kerak.
Bu xolatlarning boshqarish usullarini rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari, qisqa tutashuv toklarini aniqlash, kuchlanishni rostlash imkoniyatlarini bilishi, elektr qurilmalarining rele ximoyasi, nazorat va boshqarish avtomatikasini tushunishi, elektr stantsiya va podstantsiyalarni ratsional variantini tanlash masalalarini yecha olishi kerak.