Andijon mashinasozlik instituti I. M. Sirojiddinova o. X. Pulatova «kasbiy psixologiya»

9.4. Umumiy va maxsus qobiliyatlar 
Qobiliyat shaxs faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirish sharti hisoblab, 
zarur bilim, koʻnikma va malakalarni egallash- ning oʻsishida yuzaga chiqadigan 
farqlarda namoyon boʻladigan individual-psixologik xususiyatdir. 
Qobiliyat individual-psixologik xususiyat boʻlib, bir odamning boshqa bir 
odamdan farq qiladigan belgilari sifatida ta’riflanadi. 
Qobiliyat umumiy va maxsus turga boʻlinadi. 
Shaxsning umumiy qobiliyati yoki umumiy fazilati muayyan psixologik 
koʻrinishlarga ega boʻlib, ularni tadqiq qilishga psixo- loglar allaqachon kirishgan. 
Shaxsning aniq faoliyat sharoitida qobiliyat sifatida namoyon boʻladigan umumiy 
fazilatlari jumlasiga odamlarning uch tipdan bittasiga mansubligini koʻrsatadigan 
individual-psixologik fazilat kiradi. 
Iste’dod, uning tuzilishi va paydo boʻlishi. Qobiliyat taraqqiyotining yuksak 
bosqichi iste‘dod deb ataladi. Psixologik adabiyotlarda unga turlicha ta‘rif 
berilishiga qaramay, uning asosiy belgilar ta‘kidlab oʻtiladi. Chunonchi, shaxsga 
qandaydir murakkab mehnat faoliyatini muvaffaqiyatli, mustaqil va original tarzda 
bajarish imkonini beradigan qobiliyatlar maj- muasi iste’dod deyiladi. Muxandis 
kadrlari faoliyatida qobiliyat asosiy oʻrinni egallaydi. Chunki har bir kadrning 
mehnatga loyiq yoki loyiq emasligi ham uning qobiliyatini aniqlashdan boshlanadi. 
Qobiliyat-shaxsga ma‘lum faoliyatni muvaffaqiyatli bajarish, bilimlarni tez 
va osonlik bilan oʻzlashtirishga yordam beruvchi individual psixologik xususiyat. 
Qobiliyat-shaxsning muayyan faoliyat turini muvaffaqiyatli bajarishga 
boʻlgan layoqat darajasini ifodalaydigan, turmush jarayonida hosil qilingan 
individual xususiyatlar yigʻindisi. 
Zehn muayyan bir faoliyatga (maxsus qobiliyatlar) yoki hamma narsaga 
nisbatan ortiqcha qiziquvchanlikda (umumiy qobiliyat) moyillikda va intilishda 
koʻrindi. Zehn qobiliyatlarning psixofiziologik asosini ifodalab asosan asab tizimi 
9
UmumiypsixologiyaG‘A.V. Petrovskiy tahriri ostida. – T., 1992. – B. 467. 

---

219 
xossalariga ega boʻladi.
Psixologiya fanida qobiliyatlar quyidagicha tavsiflanadi: