Aniq-tabiiy va jismoniy madaniyat fakulteti

Qotishmalari. Tabiatda, asosan, toza va qotishmalar holida uchraydi. Platinaning boshqa asl mеtallar, ko‘pincha rodiy (40% gacha), palladiy (50% gacha), iridiy, shuningdеk, nikеl, kobalt, xrom, volfram va molibdеnli qotishmalari. Ko‘pchilik yеmiruvchi muhitlarda korroziya bardoshlik, mеxanik xossalarining yuqoriligi, ko‘p hollarda esa katalizator kabi ta’siri bilan xaraktеrlanadi. Qarshilik pеchlarining qizdirgichlari, elеktr kontaktlar, tеrmoparalar uchun, kimyo va boshqa sanoat sohalarida olovbardosh va korroziya bardosh matеriallar sifatida ishlatiladi. Platina va uning rodiy hamda iridiy qotishmalaridan kimyo sanoati apparatlari tayyorlanadi. Olinishi. Platina guruhiga osmiy, iridiy, palladiy elеmеntlari kiradi. Platinaning olinishi osmiyni olish usuliga asoslangan. Bunda filtratda hosil bo‘lgan (NH₄)₂[PtCl₆] komplеks holida bo‘lib, ammoniy gеksaxlor platinat-IV ni qizdirib platina olinadi.^[13]
(NH₄)₂[PtCl₆] → 2NH₃ + 2HCl + 2Cl₂+ Pt
Platinaning tibbiyotda qo'llanilishi ham o'sib bormoqda. Kislota chidamliligi, issiqlikka chidamliligi va yonish paytida xossalarining doimiyligi platinani laboratoriya jihozlarini ishlab chiqarishda mutlaqo ajralmas holga keltirdi. Platinadan ular: tigellar, stakanlar, stakanlar, qoshiqlar, spatulalar, spatulalar, maslahatlar, filtrlar, elektrodlar yasashadi.^[14]
Platina shisha idishlari ayniqsa aniq va mas'uliyatli tahliliy operatsiyalar uchun ishlatiladi. Platinaning texnologiyada qo'llanilishi Platinani qo'llashning eng muhim sohalari kimyo va neftni qayta ishlash sanoati edi. Hozirgi vaqtda iste'mol qilinadigan platinaning yarmi turli reaktsiyalar uchun katalizator sifatida ishlatiladi. Platina nitrat kislota ishlab chiqarishning asosiy jarayonlaridan birida ammiakni NO azot oksidiga oksidlanishi uchun eng yaxshi katalizator hisoblanadi. Platina katalizatorlari vitaminlar va ayrim farmatsevtika preparatlarini sintez qilishda ishlatiladi. Platin katalizatorlari boshqa ko'plab amaliy ahamiyatga ega bo'lgan reaktsiyalarni tezlashtiradi: yog'larni, tsiklik va aromatik uglevodorodlarni, olefinlarni, aldegidlarni, asetilenni, ketonlarni gidrogenlash, sulfat kislota ishlab chiqarishda SO₂ dan SO₃ gacha oksidlanish. Platina katalizatorlari yordamida katalitik reforming bloklari benzin va nafta neft fraktsiyalaridan yuqori oktanli benzin, aromatik uglevodorodlar va tijorat vodorodini ishlab chiqaradi. Avtomobil sanoati ushbu metallning katalitik xususiyatlaridan - chiqindi gazlarni yoqish va zararsizlantirish uchun foydalanadi.^[15]
Platina zamonaviy elektrotexnika, avtomatlashtirish va telemexanika, radiotexnika va nozik asboblar uchun ajralmas hisoblanadi. Yoqilg'i xujayrasi elektrodlarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Platina va rodiy qotishmasi shisha tola ishlab chiqarish uchun spinnerlar tayyorlash uchun ishlatiladi. Platina va uning qotishmalari kimyo muhandisligida korroziyaga chidamli mukammal material bo'lib xizmat qiladi.
Ko'pgina yuqori darajada toza moddalar va turli xil ftor o'z ichiga olgan birikmalarni ishlab chiqarish uchun uskunalar ichkaridan platina bilan qoplangan, ba'zan esa butunlay undan tayyorlanadi. Platina va uning qotishmalari quyidagilar uchun ishlatiladi: - lazer texnologiyasi uchun maxsus nometall; - qarshilik pechlarining isitish elementlari; - suv osti kemalarini korroziyadan himoya qilish uchun anodli novdalar; - elektrokaplamada erimaydigan anodlar; - elektrolizlangan qoplamalar; - yuqori majburlash kuchi va qoldiq magnitlangan doimiy magnitlar (platina qotishmasi - kobalt PlK-78). - perkloratlar, perboratlar, perkarbonatlar, peroksisulfat kislota ishlab chiqarish uchun elektrodlar (aslida platinadan foydalanish vodorod peroksidning butun dunyo ishlab chiqarishini aniqlaydi)._[15]
Platinaning tibbiyotda qo'llanilishi. Platinaning kichik bir qismi tibbiyot sanoatiga ketadi. Jarrohlik asboblari platina va uning qotishmalaridan tayyorlanadi, ular oksidlanmasdan, alkogolli pechning olovida sterilizatsiya qilinadi. Platinaning palladiy, kumush, mis, sink, nikel bilan qotishmalari protezlar uchun ajoyib material bo'lib xizmat qiladi. Platinaning har qanday birikmalarga inertligi, elektr o'tkazuvchanligi va allergen emasligi uni biomeditsinada elektr stimulyatorlari, kateterlar va boshqa tibbiy asbob-uskunalarning tarkibiy qismi sifatida faol ishlatish imkonini beradi. Ba'zi platina komplekslari kimyoterapiyada qo'llaniladi va oz sonli o'smalar uchun yaxshi antitumor faolligini ko'rsatadi. ^[16]
Platinaning zargarlik buyumlarida ishlatilishi. Har yili jahon zargarlik sanoati 50 tonnaga yaqin platina iste'mol qiladi. Savdodagi aksariyat platina zargarlik buyumlarida 95% sof platina mavjud. U minimal ifloslanishlarga ega, shuning uchun u shunchalik tozaki, u so'nmaydi, rangini o'zgartirmaydi va ko'p yillar davomida o'zining yorqinligini saqlaydi. Platinaning yorqin jilosi olmoslarning haqiqiy yorqinligini eng yaxshi aks ettiradi, qimmatbaho toshlar uchun ajoyib muhitdir va oltinning tabiiy sariq ohanglari bilan yaxshi birlashadi. Sofligi tufayli terini bezovta qilmaydi, chunki ba'zi boshqa metallardan farqli o'laroq, tarkibida allergen aralashmalar mavjud emas. Platinaning eng muhim xususiyati chidamlilikdir. Kumush va oltin zargarlik buyumlari eskirishi mumkin va eskirgan qismini yangi metall bilan almashtirish uchun ta'mirlashga yuborilishi kerak. Platinadan tayyorlangan mahsulotlar eskirmaydi, ular amalda abadiydir.