Aniqlash usullari

6.3.1. SR-39 detektorli radon o‘lchash kameralari
Radon va uning hosilalarining α-nurlanishini o‘lchash uchun oddiy, ixcham, kerakli miqsorda va tez tayyorlash mumkin bo‘lgan, ikki xilssilindrsimon hajmdagi plastik idishlardan (plastik stakanlar) va SR-39 detektorlaridan foydalanildi. Ikki xil hajmdagi plastik idishlarning sxematik ko‘rinishi 6.4-rasmda keltirilgan.



6.4-rasm. Radoshshng hajmiy aktivligini (a) va eksxalyasiya tezligini (b)

o‘lchashga mo‘ljallangan plastik kameralarning sxematik ko‘rinishi.
6.4-rasmga ko‘ra, ulardan birinchisi, havodagi radonning hajmiy akgivligini (a), ikkinchisi, esa radonning eksxalyasiya tezligini o‘lchashga mo‘ljallangan (b). Birinchi va ikkinchi kameralarning og‘iz diametri bir xil Ø = 6,0 sm, balandligi esa h =7 va 13 sm bo‘lib, hajmlari mos holda 140 va 280 sm³ ni tashkil qiladi. Birinchi kameraning yuqori qismiga SR-39 detektori (2,5x2,5 sm²) mahkamlansa, ikkinchi kameraga ikkita SR-39 detektorlari yuqori va pastki qismlariga mahkamlangan. Kameralarning havo kiradigan og‘zi filьtr qog‘oz bilan yopilgan. Filьtr qog‘oz havodagi chang va katta aerozolь zarralarini tutib qoladi; radon va toronning hosilalarini va ularning α-zarralari filьtr yuzasida ushlanib qoladi. Filьtrdan faqat ²²⁰Rn va ²²²Rn atomlari va kichik o‘lchamdagi aerozollar o‘tishi mumkin. Ko‘p tajribalar shuni ko‘rsatdiki keltirilgan o‘lchash kameralari bizning tajribalar uchun optimal qurilmadir. Masalan, birinchi kamera (140 sm³) xona havosidagi RHAni o‘lchashga mo‘ljallangan bo‘lib, undagi SR-39 detektori faqat ²²²Rn va uning hosilalarining α-zarralarini qayd qiladi. Kamera shipdan 0,5 m, poldan 2 m va devorlardan 1,5-2 m uzoqliqsa shipga osilgan. Ekspozitsiya vaqti 15-30 kun, ba’zi hollarda 90 kungacha borgan [212].

Ikkinchi kamera (6.4-b rasm) sochiluvchan va qattiq materiallar yuzasi tarqatadigan radon oqimining tezligini laboratoriya sharoitida aniqlashga mo‘ljallangan. Kamera ichiga ikkita SR-39 detektori qo‘yilgan, SK-39(1) namuna yuzasidan 0,5 sm, SR-39(2) esa 12 sm uzoqlikda o‘rnatilgan.

Quyida keltirilgan [5, 7] ma’lumotlardan ma’lumki, ²²²Rn va ²²⁰Rn kamera havosidagi diffuzion o‘tish masofalari mos holda 220 sm va 2,9 smni tashkil qiladi. Toron va uning hosilalarining (²¹⁶Ro va ²¹²Ro) α-zarralarining umumiy diffuzion masofasi 3-8 smni tashkil qiladi (bob 6.3.4.). SHuning uchun SR-39(1) detektori ²²⁰Rn+²²²Rn va ularning hosilalari a-zarralarini, SR-39(2) esa faqat ²²²Rn va uning RH α-zarralarini qayd qiladi [218].

Bu erda RHA va RET deganda, asosan xonalardagi ²²²Rn izotopining aktivligi va uning materiallar yuzasidan chiqayotgan oqim kattaligi tushuniladi. ²²⁰Rn izotopi inson kundalik hayotida katta rol o‘ynamagani va kalibrlash standart manba bo‘lmagani uchun unga tegishli RHA va RET bu erda keltirilmadi, faqat ba’zi hollarda, toronga tegishli tajribalarda α-zarralarning zichlik kattaligi keltiriladi.