Aniqlash usullari

Toshkent viloyati tuproqlaridagi RET qiymatlari

№	Rayonlar	Zichlik, iz/sm^2∙kun	Akgivlik, Bk/m^3	RET, Bk/m^2∙st
1	Angren-1	189	820	1,06
2	Angren-2	39	170	0,22
2	Olmaliq	31'	136	0,18
3	Ohangaron	26,5	115	0,15
4	Oqqo‘rg‘on	21	90	0,11
5	Parkent	29	126	0,16
6	Pskent	17	73	0,09
7	Zangiota	31	136	0,18
8	YAngibozor	31	136	0,18
9	YAngiyo‘l	19	84	0,10
10	CHinoz	29	126	0,16
11	To‘ytepa	24	105	ODZ
12	Bo‘ka-1	34	146	0L9
13	Bo‘ka-2	29	126	0,16
14	Bekobod	19	84	0,10
15	G‘azalkent	20	89	0,11
16	Qibray	29	126	0,16
17	Qibray (bog‘i)	92-270	400-1170	0,52-1,52
18	Quyi CHirchiq	24	105	0,13
19	Namuna 3-2	20	89	0,11

6.14-jadvalga ko‘ra LSHda o‘lchangan tuproqlarning eksxalyasiya qiymati 0,09-0,22 Bk/m²∙st oralig‘ida bo‘lib. ±20-25% xatolik bilan o‘lchangan. Angrendan keltirilgan namunalardagi RET kiymatining (1,06 Bk/m²∙st) yuqori bo‘lishi, YAngiangren issiklik elektrostansiyasida mahalliy ko‘mirni eqilishi natijasida uranli ko‘mir kullarining atrof er maydonlariga ta’siri bilan va mahalliy tuproq tarkibida uran va radiy elementlarining ortiqchaligi bilan tushuntiriladi.

Qibray bog‘idan olingan namuna tuproqlarda RET yuqori 0,52 -1,52 Bk/m²∙st bo‘lishi, o‘z paytida, fosforli minerallarning ko‘p ishlatilishi natijasidir.

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, Toshkent viloyati tuproqlarining RET qiymati laboratoriya sharoitida 0,09-1,52 Bk/m²∙st intervalda aniqlandi. Bu esa chegaraviy normadan kam, demakdir.

6.3.3.4. RET qiymatlarini taqqoslash
Olingan natijalarni boshqa ishlar bilan taqqoslash va ulardan xulosa chiqarish hamma mualliflarni qiziqtiradi. 6.15-jadvalda turli mamlakatlar mualliflari tomonidan laboratoriyalarida o‘lchangan materiallarning (namuna materiallar nomi qisqartmalar bilan berilgan) RET kdymatlari keltirilgan.

6.15-jadval

Mamlakatlar laboratoriyalarida o‘lchangan RET qiymatlari, Bk/m²∙st

Davlatlar	Granit (gr); tosh (tsh); tuproq (tq); qum (qm); tog jinsi (tj);ssement (sm); blok (bl); g‘isht (g‘sh); kesak (ks); devor (dr)
O‘zbekiston	0,12-1,34 (gr); 0,13-1,07 (tsh); 0,20-1,17 (qm); 0,09-1,52 (tq); 0,03 (sm); 0,27-1,95 (ks); 0,14-0,36 (bl); 0,05-0,17 (g‘sh); 2,9-42,3 (tj); 0,12-0,22 (dr) [213, 214, 218]
Hindiston	0,24-2,1 (gr); 0,36-1,76 (tq); 0,68-1,59 (tsh) [118-122]; 0,026 (gr); 0,16 (ks); 0,042 (g‘sh); 0,024 (bl) [179]
Falastin	0,16-1,27 (gr) [123]
Pokiston	0,13-0,65 (tq); 0,26 (qm); 0,29 (g‘sh) [110]
Misr	0,29-1,07 (gr) [103]
Iroq	5,67-14 (tq) [124]
Liviya	0,082 - 0,21(dr) [125]
Italiya	0,49-0,97 (bl); 0,49-0,75 (sm) [101]
AQSH	0,83-1,25 (gr) [108, 109]

6.15-jadvalga ko‘ra, bizning materiallardagi RET hind mualliflari [179] o‘lchagan RET qiymatiga juda yaqin, biroq [118-122] ishlarda berilgan qiymatlarga qaraganda - granit, tosh va tuproq uchun RET 3-15 martagacha farq qiladi. Buning sababi, materiallar Hindistonning har xil regionlaridan to‘plangan va ular tarkibida uran elementi har xil bo‘lishi mumkin. Misr, Pokiston, Falastinliklar [103, 110, 123] tomonidan o‘lchangan tuproq, granit va kumning radon eksxalyasiya qiymatlari, bizning natijalarga nisbatan ±20-25% farq qiladi. Liviyalik mualliflar o‘lchagan [125], devorlar yuzasining radon eksxalyasiyasi qiymati, biz olgan RET qiymatigajudayakin. RET ning qiymatlari Italiyassementida [101], bizningssementga nisbatan 20 marta ko‘p bo‘lgani uchun ularning beton bloklaridagi RET qiymati ham yuqoridir. Iroq tuprog‘ining RET qiymati [124], bizlarnikiga nisbatan 9-60 marta ko‘pdir. Tuproqlar yuzasidagi RETning maksimal qiymatlari quyidagiga teng bo‘ldi: 14 (Iroq), 1,76 (Hindiston), 1,52 (O‘zbekiston) va 0,65 Bk/m²∙st (Pokiston).

6.3.4. Radon eksxalyasiyasini dala sharoitida aniqlash
Dala sharoitida radon oqimiga quyidagi geologik va meteorologik faktorlar ta’sir qiladi: er qatlamidagi yoriqlar va bo‘shliqlarga radon to‘planipsh; harorat va bosim gradienti o‘zgarishlari; tuproq namliga, g‘ovakligi va zichligi; Erdagi magnit kuchlar va Quyosh aktivligi variatsiyasi tufayli tuproqda ro‘y beradigan deformatsiya o‘zgarishlari. Bunday tabiiy turg‘unlikning buzilishi tuprokda har xil konvektiv oqimlarni yuzaga chiqaradi, natijada bu oqimlar radon va toron gazlarining o‘tish masofalariga ta’sir qiladi.

²²⁰Rn va ²²²Rn erkin atomlarini alohida (selektiv, selective) tanlab o‘tkazadigan filьtrning yo‘qligi, α-izlarning tasviriga va shakliga qarab, uning energiyasini aniqlash yo‘li hali bizda yaratilmagan. YAdro fizika institutida ²²⁰Rn va ²²²Rn izotoplarini alohida qayd qiladigan yangi va oddiy bo‘lgan, ko‘p kamerali va SR-39 detektorli usul yaratildi [229, 230]. YAngi kameraning tuzilishi va qayd qilish prinsipini keltirishdan avval radon va toron gazlarining laboratoriya va dala sharoitlarida kameralar ichidagi o‘tish masofalarini va ularning taqsimlanishini o‘rganib chiqamiz.