Aniqlash usullari

Joylardagi radon aktivligi yoz va qish faslida, Bk/m³

	YAngiobod		Qiziltepa			CHorkesar
Binolar	YOz	Qish	YOz	Qish	YOz		Qish
PG‘U	37-78	45-162	35-75	42-155	68-208		96-350
KMU	75-132	85-260	64-126	64-235	95-332		150-590
MMU	66-88	98-135	42-115	67-147	50-83		78-160
Maktab	70-110	80-150	34-116	67-185	41-83		64-145
Bog‘cha	60-85	50-90	40-70	65-105	83-140		120-210
Kasalxona	45-75	56-90	44-58	55-110	190-236		260-396
P-klinika	88-148	125-220	32-52	48-78	120-210		150-290
Ombor	700-1100	1000-1700
Dorixona					226		412

YAngiobodning g‘ishtli uylarida RHA maksimal qiymatlari yoz va qishda mos ravishda 78 Bk/m³ va 162 Bk/m³, paxsali uylarda esa 132 va 260 Bk/m³ ni tashkil qilgan. MMU, maktab, bog‘cha, kasalxona va poliklinika xonalaridagi RHA aktivligi 45-200 Bk/m³ atrofida bo‘lgan. Eng yuqori RHA YAngioboddagi magazin va uning omborxonasida deb topilgan, masalan, yozda bu ikki xonadagi radon aktivligi mos ravishda: 700 va 1100 Bk/m³ bo‘lsa, qishda 1000 Bk/m³ va 1700 Bk/m³ bo‘lgan. Emanatsiyani qidirish natijasida xavfli manba deb pol yuzasi belgilandi. Bunday vaziyatlarda, radondan himoyalanishning oson yo‘li ventillyasiya sistemasini yaxshilash yoki qarama-qarshi devorlarga darchalar ochib, sun’iy elvizak hosil qilishdir.

Qiziltepa posyolkasi uran chiqindilari to‘plangan joydan uzoqroqda joylashgan bo‘lib, chiqindilar yuzasi va uning atrofi neytral tuproq va shag‘al bilan yaxshi yopilib izolyasiya qilingan. Qiziltepa uylari, maktabi, bog‘chasi, kasalxonasi va MMU xonalaridagi radon miqdori 35-185 Bk/m³ bo‘lib, chegara qiymatidan oshmagan.

CHorkesar posyolkasida olyb borilgan radon o‘lchashlarida - kasalxona, dorixona va paxsali uylardagi radon aktivligi, mos ravishda: 390, 412 va 590 Bk/m³ bo‘lgan. Bog‘cha, maktab va MMU xonalaridagi radon miqdori chegara qiymatdan oshmagan, ya’ni 40-200 Bk/m³ atrofida bo‘ltan. Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash lozimki, uchala posyolkadagi radon mikdori chegara qiymatidan oshmagan.

6.3.2.4. Radonning effektiv dozasi va xavflilik koeffitsienti
SHahardagi, qishlokdagi yoki texnogen zonalarda joylashgan bir yoki ko‘p qavatli uylarda yashovchi aholining radondan oladigan yillik effektiv dozasini aniq o‘lchash uchun SR-39 detektorlari (15-90 kun) ekspozitsiyada bo‘lishi kerak.

Radonning yillik effektiv dozasi bilan uning ish joyidagi oylik qiymati orasida quyidagicha bog‘lanish mavjuddir. 1RIJOQ - aktivligi 3700 Bk/m³ bo‘lgan ²²²Rn o‘zining hosilalari (²¹⁸Ro, ²¹⁴Rb, ²¹⁴Vi, ²¹⁴Ro) bilan to‘la muvozanatda bo‘lganda, 170 st (bir oylik ish kuni) davomida 6,3∙10^-5 Bk st/m³ aktivlik hosil qiladigan muhitdir [178, 179]. Bu α-parchalanish 1,3∙10⁵ MeV/l potensial energiyaga yoki 2,08∙10^-5 J/m³ ish qiymatiga ekvivalentdir (MeV = 1,6∙10^-13 J).

Radioaktiv nurlanish bo‘yicha RMXK - ISRR-94 xalqaro komissiyaning (4.4.1.1 -§) bergan ma’lumotlariga ko‘ra, agarda inson radon tufayli bir oyda 4 mZv/RIJOQ effektiv doza olsa, uning radon xavf koeffitsienti 3-10^-4/RIJOQ katgaligiga ekvivalentdir [179]. (4.1) formulaga asosan, aholining radon tufayli oladigan yillik effektiv dozasi - YED quyidagicha aniqlanadi [179]:

YED =Ā_Rn∙F∙T∙D, (6.5)

bu erda: YED, mZv/yil; Ā_Rn- xonadagi RHA o‘rtacha qiymati, Bk/m³; F - muvozanat koeffitsienti, F=0,5; T - insonning yil davomida xonada o‘tkazadigan vaqti (6130 st), st; D - doza koeffitsienti, UNSCEAR -1993 [147] (4.4.1.1-§) xalqaro komissiyaning qabul qilgan doza qiymatidir, va u 9∙10^-6 mZv/Bk∙m^-3∙st tengdir. Tegishli sonlarni (6.5) formuladagi mos belgilar o‘rniga qo‘ysak, u quyidagi ko‘rinishni oladi:

YED =0,028Ā_Rn (6.6)

6.9-jadvalda radon tufayli xonadon oladigan YED va RXK qiymatlari keltirilgan.

6.9-jadval