Aniqlash usullari

λ- ²²²Rn парчаланиш доимийси, с;

n- ҳавонинг алмапшш тезлиги, с;

A_t- тупроқ бўшлигадаги РҲА, Бк/;

А_max— максимал РҲА (n = 0), Бк/.
Ilovaning I3-jadvalida xona havosining almashish tezligining kunlik va fasllar o‘zgarishiga bog‘liq qiymatlari kelshrilgan [204].

SHunday qilib, tuproqdagi radonning aktivligini hisoblashda, uning diffuziya koeffitsienti va havo almashish tezligani hisobga olish zarur.

1.4.3. Radonning tuproq chuqurligi bo‘yicha taqsimlanishi
Xonadagi radon miqdori, poydevor tuprog‘idagi U va Ra tarkibiga, g‘ovakligiga, namligiga, o‘tkazuvchanligiga va qurilish materiallarining solishtirma akgivligiga o‘zaro aloqador. Bino xonalarini konteynerlar shaklida tasavvur qilsak, uning ichidagi radon mikdori poydevor va devorlardan tarqayottan ²²²Rn oqimiga bog‘liq. Har xil yuzalardan chiqayotgan radon eksxalyasiya tezligini aniqpash uchun turli va maxsus o‘lchash asboblari mavjud [34-36]. Kanada olimlari eski uran shaxtasining chuqurligi bo‘yicha radon miqdorining taqsimlanishini o‘rganib chikdilar. SHaxtadagi tog‘ jinslari yirik donali minerallardan iborat bo‘lib, ulardagi ²²⁶Ra aktivligi (C_max=3000-4750 Bk/kg) ga teng bo‘lgan. Uran shaxtasi chuqurligi bo‘yicha radon aktivligining taqsimlanish grafigi 1.5-rasmda keltirilgan (jinslar g‘ovakligi 50%, namligi 5-10%) [37].



1.5-rasm. Radon aktivligining shaxta chuqurligi bo‘yicha taqsimlanishi.
Ushbu rasmdan ko‘rinadiki, shaxta chuqurligi 0,5 m dan 5,7 m ga o‘zgarganda, undagi RHA (6,7∙-4∙ Bk/) 8 martagacha oshib borgan. Er tagidagi radonni o‘lchash uchun optimal chuqurlik -1 m, sababi bu chuqurliqsa RHA qiymati kam o‘zgaradi. Tuproq chukurligi bir metrdan oshganda o‘lchash ishlari bir oz moddiy va texnik qiyinchilikni vujudga keltiradi. Agar chuqurlik 0,7 m dan kichik bo‘lsa, RHA qiymatiga tashqi ob-havo gradientlari ta’sir qiladi. SHved olimlari tomonidan [38], donador tuproqning RHA si LR-115 iz detektori yordamida uch xil chuqurlikda - 0,3; 0,5 va 0,9 m da o‘lchangan. Tuproq g‘ovaklarini muz qoplagan paytda va 0,9 m chuqurlikda RHA ning maksimal qnymati 40 kBk/ ga teng bo‘lsa, muz erigandan keyin shu chuqurlikda RHA 10 kBk/ ga pasaygan.