Annotasiya

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
O’zg.
 
Varoq
 
Hujjat№.
 
Imzo 
Sana
 
Varoq 
6 
Bitiruv malakaviy ishi 
 

---

 
Konstruktorlik 
qismi 
O’zg. 
List 
№ Xujjat 
Imzo 
Sana 
Varoq 
7 
Bitiruv malakaviy ishi 
 
 
 
Bajardi: 
Tekshirdi: 
 Raxbar: 
 N. Kontr: 
 
 Tasdiqladi: 
 
 
Liter 
Varaqlar 

---

1.1 ГАЗ 3302 avtomobili bosh uzatmasi va tuzilish tafsilotlari 
Transmissiya dvigateldan yetakchi g’ildiraklarga burovchi moment uzatadi. Bu 
jarayonda burovchi moment qiymati o’zgaradi. 
Dvigatel bilan yetakchi g’ildiraklar o‘rtasidagi bog‘lanishga ko‘ra transmissiya 
mexanik, gidrohajmli, elektrik, kombinatsiyalashgan (gidromexanik, elektromexanik) 
turlarga bo‘linadi. 
Zamonaviy avtomobillarda, asosan, mexanik transmissiya qo'llaniladi
(1.1- rasm). 
1.1-rasm. Avtomobillar transmissiyalarining sxemalari: 
a-orqa yuritmali; b-old yuritmali; d-to’la yuritmali; e-elektrik (gidroxajmli); 1-
dvigatel; 2-ilashish muftasi; 3-uzatmalar qutisi; 4-kardanli uzatma; 5-yetakchi ko’prik; 6-
burchak tezliklari teng sharnirlar; 7-taqsimlash qutisi; 8-generator (gidronasos); 9- 
elektrodvigatel (gidromotor).
O’zg.
 
Varoq
 
Hujjat№.
 
Imzo 
Sana
 
Varoq 
8 
Bitiruv malakaviy ishi 
 

---

Orqa yuritmali avtomobillarda (4.1a-rasm) burovchi moment ilashish muftasi (2), 
uzatmalar qutisi (3), kardanli uzatma (4), yetakchi ko’prik (5) orqali uzatiladi. Yetakchi 
ko’prikda bosh uzatma, differensial va yarimo’qlar joylashgan. 
Old yuritmali avtomobillarda dvigatel ko’ndalang joylashtiriladi (2.1b-rasm). Bu 
holda dvigatel, ilashish muftasi, uzatmalar qutisi, asosiy uzatma va differensial bitta 
blokda joylashtiriladi. Unda yetakchi g’ildiraklarga burovchi moment kardanli uzarma 4 
orqali uzatiladi.
1.2-rasm. ГАЗЕЛЬ 3302 avtomobili 
To’la yuritmali avtomobillarda (1.1d-rasm) taqsimlash qutisi (7) qo’llaniladi. Elektrik 
va gidroxajmli transmissiya sxemalari o’xshashdir (1.1e-rasm). Elektrik transmissiyada 
dvigatel (1) generatorni (8) harakatga keltiradi. Elektr toki yetakchi g’ildiraklarning 
elektrodvigatellariga (9) uzatiladi. Ichiga elektrodvigatel o’rnatilgan g’ildirak 
“electromotor g’ildirak” deb ataladi. 
O’zg.
 
Varoq
 
Hujjat№.
 
Imzo 
Sana
 
Varoq 
9 
Bitiruv malakaviy ishi 
 

---

Bosh uzatma – uzatayotgan burivchi momentni doimiy oshiruvchi shesternyali 
mexanizm. Bosh uzatma uzatish soni uzatmalar qutisini ixcham, kardan uzatmani kam 
yuklanishli qiladi.
 
1.3-rasm. Gipoidli bosh uzatma. 
Bosh uzatmaning vazifasi. Bosh uzatma – avtomobil va traktor dvigatellari valining 
aylanma harakatini yetakchi g’ildiraklarga uzatadigan mexanizm. Bosh uzatma tishli 
g'ildiraklarining yetakchisi kichik diametrli yetaklanuvchisi esa, katta diametrli qilib 
yasalgani uchun yarim o'qlarning aylanishlar chastotasi (uzatish soni u ga qarab) kardan 
valning aylanishlar chastotasiga qaraganda kam bo'ladi. Yarim o'qlarning va u bilan 
bog'liq bo'lgan yetakchi g'ildiraklarning aylanishlar chastotasi kardan val aylanishlar 
chastotasiga nisbatan qancha kam bo'lsa, ulardagi burovchi moment shuncha ko'p bo'ladi. 
Demak, yetakchi g'ildiraklardagi burovchi momentning, kardan valnikiga nisbatan ortishi 
asosiy uzatmaning uzatish soniga bog'liq bo'ladi. 
Bosh uzatmaning uzatish soni asosan dvigatelning quvvatiga va tezyurarligiga, 
shuningdek, avtomobilning massasi va qanday ishga mo’ljallanganligiga bog’liq bo’lib, u 
yuk avtomobillarida 6,5…9,0; yengil avtomobillarda esa 3,5…5,5 oralig’ida bo’ladi. 
 
O’zg.
 
Varoq
 
Hujjat№.
 
Imzo 
Sana
 
Varoq 
10 
Bitiruv malakaviy ishi 
 

---

1.4-rasm. Bir juftli bosh (markaziy) uzatmaning tuzilishi. 
1-bosh uzatmaning yetakchi о‘qi; 2-bosh uzatmaning yetakchi konussimon shestemyasi; 
3-bosh uzatmaning yetaklanuvchi konussimon shestemyasi; 4-satellitlar о ‘qi; 
5-satellitlar; 6-yarim о ‘q shestemyasi; 7-yarim o'q; 8-podshipniklar; 9,10-rostlash 
qistirmasi. 
Gipoidli asosiy uzatma. Bunday uzatmalar, dvigateli oldida va yetakchi ko'prigi orqada 
joylashgan barcha yengil avtomobillarda, shuningdek ayrim yuk avtomobillari 
O’zg.
 
Varoq
 
Hujjat№.
 
Imzo 
Sana
 
Varoq 
11 
Bitiruv malakaviy ishi 
 

---

 (GAZ-3302)da qo'llaniladi.Uzatish soni (𝑖
𝑏
≤ 7) bo'lgan bunday uzatmada val bilan birga 
yasalgan yetakchi tishli g'ildirakning o'qi yetaklanuvchi g'ildirakning o'qiga nisbatan 
e=35...45 mm
pastroq siljitilgan. Yetakchi tishli g'ildirakning vali uzatma karterida ikkita 
konussimon rolikli podshipniklarda o'rnatilgan.Podshipniklarning oralig'iga keruvchi 
vtulka o'rnatilgan.
Keruvchi vtulka uzatmani yig'ish vaqtida podshipniklarni gayka bilan tortilganda, m 
a’lum elastiklik xususiyatiga ega bo'lgan keruvchi vtulka, o'rta qismida tashqi diametri 
tomon deformatsiyalanadi. Buning natijasida podshipniklarning doimo ma’lum darajada 
tig‘iz holda qisilib turishi ta’minlanadi va valni o‘q bo'ylab siljishiga imkon bermaydi. 
Yetaklanuvchi tishli g'ildirak differensial qutisiga boltlar bilan biriktirilgan. 
Differensial qutisi esa ikkita konussimon rolikli podshipniklarda uzatma karteriga 
qopqoqlar yordamida boltlar bilan mahkamlangan. Bu rolikli podshipniklarning dastlabki 
tig'izligi gaykalar bilan rostlanadi. Yetakchi tishli g'ildirakning yetaklanuvchiga nisbatan 
to‘g‘ri turish holati rostlovchi xalqa bilan bajariladi. Yigilgan asosiy uzatma karteri bilan 
birgalikda yetakchi ko'prikning karteriga o‘rnatiladi va boltlar bilan qotiriladi.